Idzie to tyż posuchać na
www.ojgyn.blog.onet.plNó, tóż mómy półowa stycznia, tego piyrszego zimowego miesiónca. Eźli tak na isto, richtik zimowego? Niy jeżech blank pewny. Przecamć aże do Zilwestra niy śleciało samtukej u nôs ani ździebka śniyga (niy godóm ło górach, bo tam, to ino masziny robiyli śniyg). A kiejsik fóngowali take gryfniste powiadaczki:
„Wiela w styczniu dyszczu, tela mroza w maju”.
Abo inakszij, barzij dómowo:
„Ciepło izba, lacie, kachlok... styczyń mogesz wiyszać na hôk”.
I tak jakoś pewnikym śleci tyn styczyń, tela, co ino trza dać pozór – jak to jesce nasze Starki za dôwnego piyrwyj rzóndziyli – co:
„W styczniu rzgmoty, ciyngiym lôło - côłki rok ci bydzie wiôło”.
Nale, to by byli ino przepowiydnie, gryfne powiarki, a sam trza gynał kukać, co tyż ci sie jesce bez tyn „karnawał” i bez tyn szykowny, zimowy styczyń dziyje.
Dôwno, dôwno tymu nazôd byli saniówki, szlichtady... kuligi. Co jô gôdóm: byli? Sóm do terôzka, ino tak... choby jakosik inksze. Sznupołech, zuchtołech bele kaj i tak sie medikuja, iże to, co terôzki rzykna, to możno i bydzie prôwda, a kiejby tak i niy – to sie piyknie suchô.
Nôjprzodzij to mi sie spómniała – cheba jesce napisanô za starego piyrwyj – takô sztrofecka;
„Kulig, ta zabawa jeszcze od Popiela,
Ma za cel, by każdemu zalała gardziela”.
Nale, coby mi żôdyn niy przeciepnół, iże łod gorzôły napoczynóm, jadymy podle raje łod przodku.
Niy idzie, tak na isto, pedzieć kiej te miano, tyj szykownyj gracki sie wziyno. I tak kole Pszczyny, kole naszygo Świyrklańca, i bele kaj, tam kaj ino nasze Ślónzôki, a i inksze Polôki, kiere łod nôs pôra zwyków wziyni, wszandy tam kaj dziydziny, dwory, côłkie stawiyni bóło, tam bajstlowali dôwno, dôwno tymu kuligi (niyftorzi gôdajóm kuliki, tela coby niy metlać ze naszym starym stolôrzym - Kulikiym!).
Kiejsik na taki snopek, kapla, wańtuch siana, gôdali „kul” (lebo „kulig”), co tyż inksi tuplikowali nikiej kamractwo, kómpanija sómsiôdów, kierzy sie smówiyli na jakosik gryfnô balanga, tańcowanie, zabawa. Jesze inksi bieróm to łod „kule”, znacy łod kryki lebo „krziwuli”, kierô sie posywało łod chałpy do chałpy, łod dziydziny, do dziydziny, łod kómina do kómina, kiej sie kciało wszyjskich łorôz skludzić na tyn razinku „kulig”.
Tak jakosik na we trzecij ćwiercinie dziewiytnôstego wieka pisôł ci bół Wincenty Pol takô szykownistô sztrofka:
„Burka – to okrycie!
Lisy – to poszycie!
Dukat – to mi kwitek!
Miodek – to napitek!
Bigos – to potrawa!
Kulig – to zabawa!”
Na isto szykownie łón napisôł, a jesce lepszij, to taki istny Ludwik Klermont, kiery ło kuligu (lebo szlichtadzie, saniówie) zbajstlowanym we styczniu aże 1695 roka, za naszyj gryfnyj królowyj Marysiyńki (jô to możno rzykna po naszymu) szrajbnół bół côłkô gyszichta:
„Kajsik kole trzecij po połedniu trómpyjtkôrze, nôjwizgyrniyjsze dmuchôcze fest zaduli i côłkô czelodka poszłaaaa... nôjprzodzij fyrtało dwacet śtyruch Tatarów, za niymi aże dziesiyńć sónek śtyrokónnych wiyzło muzykantów; na kôżdych sónkach inkszô kapela. I tak ci jechali: Żydy ze cymabałóma, Ukraińce ze „teorbanami” (na isto, niy poradza spokopić, co to jes?), dalszij janczary, dmuchôcze, fajfry... Za tóm côłkóm muzykóm kiołzdało sie po śniygu aże sto siedym sónków napytanych sam, na tyn kulig, byzuchantów. A wszyjsko to łopatulóne perskimi tepichami, pelcami ze lampartów i soboli. Cióngli to kónie wysztiglowane we jakiesik piyrze (możno kokocie, możno ze pawiców), jakiesik cuby, jakiesik szlajfki lebo jake „kutasy”. Na kôżdych sónkach skludziyło sie, przicupło pôra gryfnych chopców i dziołchów, znacy modzioków (te mieli lepszij, bo mógli zawdy grajfnóńć tam kaj Wy wiycie, a jô medikuja), kole nich juzaś na kóniach fyrtali inksze, barzij zabrane gryfcoki, kiere jesce niy poradziyli spokopić, co pod pelcym idzie ze dziołchami gracać. Blank na łostatku byli sónki zrychtowane na muster „pegaza” a na nich łoźmiuch karlusów, kierzy rozciepowali szkartki ze sztrofkami naszkryflanymi bez takich poytów jak: Chrościński i Ustrzycki (coby inksi poradziyli gynał podle tego śpiywać). Nó, i jesce jechała za niymi fana, kómpanijô „drabantów”, wojoków na kóniach.
Wszyjskie we srogij paradzie sjechali nôjprzodzij do Sapieżyńskiego, niyskorzij do ksiynżnyj Radziwiłłowyj a na łostatek do wojewody Potockigo, do kasztelana lubelskigo i do Ujazdowa. A kaj ino sie przikludziyli, tam zarôzki dostôwali klucze łod pywnice, łod kómory i kôżdy móg ćkać i słepać wiela ino poradziół. A kiej wrôcali we nocy, naobkoło tego kuliga blyndowało jakiesik łoziymset fakli.”
Te kuligi bajstlowali kôżdygo roka we zapusty, kiej jesce niy znali tych mółdnych, modernych, miyjskich balów karnewalowych.
Wiycie, szło by sam mocka jesce gôdać ło tych gryfnych zwykach, ale fto to jesce boczy? I kogo to tak na isto jesce łobłajzi, kogo interesiyruje, króm takich ludzi, takich naszych srogich Ślónzôków jak: Adolf Dygacz, czy Barbara Bazielich (co spómna ino Jich). A możno tyż tyn nowy dyrechtor naszygo Parku Ślónskigo zbajstluje jakiesik „kuligi” (jak śleci śniyg?), coby my ło tym blank już ci niy przepómnieli.
Zaloguj się
Zarejestruj się
FAQ
Szukaj
