Idzie to tyż posuchać na
www.ojgyn.blog.onet.plNō, tōż jadymy podle raji:
Wszyjskie już moc zdrzałe, majoryntne pewnikiym boczōm taki szykowny fylm francusko-italijōński „La Grande bouffe” ze 1973 roka (we ftorym grǒł tyż tyn wywołany szałszpiler, sōm Marcello Mastroianni), i kaj to śtyruch chopa zebrało sie we jednyj chałupie, coby ino żrić tela, aże wszyjskie, krōm tego Marcello, świtli, łodpioli ze przeżarciǒ. Byli tyż jesce i inksze take fale. Take ci Gargantua i Pantagruel, dugowiyczne łolbrzimy, tela, iże ślimǒki, i – jak to łoszkliwce gǒdajōm ło takich – niyboszczyki sztrucle po stojōnku srali, ze szykownego rōmanu François Rabalais’go ze 1532 roka tyż ci ciyngiym ćkajōm, bo jǒdło i picie to jes jejich jedzinǒ frojńda i uciycha we życiu. Idzie sam i tak pedzieć, co ludzie tajlujōm sie na dwie zorty: łobżarciuchōw i fajnszmekerōw, znacy sie maszkyciǒrzy. Kuknijcie tyż ino na sia, tym tuplym przi kǒżdych świyntach, czy to Godach, czy to Wielkijnocy abo choby ino przi gyburstaku. I dejcie pozōr! Fajnszmeker to czowiek, kiery mǒ rǒd maszkytne jǒdło i picie, i sie na nich miarkuje, znǒ sie. Juzaś zeżroł i łobżarciuch, to jes czowiek, kiery za tela ćkǒ i poradzi dziǒć bez łopamiyntaniǒ, bez miyrności. No, tōż mogymy sam pedzieć tak, jak ło łojcu tego Gargantui a starziku tego drugigo, Pantagruela – „Tęgospuście” pisǒł Rabelais, iże łōn ci:
„ ...jadał słono i korzennie. K’czemu miał zazwyczaj dobry zapasik magenckich i bajońskich szynek, siła wędzonych ozorōw, obfitość kiszek (gdy była na nie pora) i solonej wołowiny z musztardą; takoż zapas ikry rybiej, pokaźnej ilości kiełbasy...”.
A juzaś tyn cǒłki Gargantua miǒł zawdy we zwyku ćkać ino na śniǒdanie:
„ ... nadobne flaki zasmażane, piękne pieczonki duszone, szyneczki, combry koźle i obfitość zupy...”
a juzaś łobiǒd napoczynǒł łod:
„paru tuzinōw szynek, wędzonych ozorōw, ikry rybiej z octem, kiełbas i innych przekąsek przedwinnych”.
Bez tyn czǒs śtyrech chopa folowało mu do gymby pǒłnymi wijaczkōma mosztrich, zatym szlukǒł srogi pokal biǒłygo wina, coby mu na leberkach moc uholkać. Ustǒwǒł tyż łōn ci ćkać dziepiyro wtynczǒs, kiej mu pǒsek, kopla ze tego pǒska, wrzinała sie we basisko.
Moc jesce ło inkszym jǒdle idzie wyczytać ze tego rōmanu, ale niy kca cobyście pypcia łapli abo sie blank łobślimtali, kej to bydziecie suchać abo czytać. Pewnikiym niy poradzicie spokopić po jakiymu jǒ razinku terǒzki to wszyjsko spōminōm, prǒwda? Nō, tōż Wōm rzykna. Spōmniało mi sie to wszyjsko gynał skuli Wielkanocy, kej my wszyjskie, i Polǒki, i Ślōnzǒki tyż mōmy we zwyku mocka ćkać bez te pǒrã dni i ku tymu jesce niy tak blank mało wiela wysłepać. Terǒzki modzioki, to ze tych wielkanocnych świōnt niy majōm tela uciychy i frojńdy co my, te majoryntne, starszyjsze i fest już zdrzałe. Przeca szczimali my te cǒłkie lata łoziymdziesiōnte, kej byli to take czasy, iże we szaufynstrach szło uwidzieć ino łocet i mosztrich, kiej szajspapiōr bōł ino do dociepowania go do lyjberwusztu, a na wszyjsko inksze bōły ino roztomajte szkartki. Szkartki chnet na wszyjsko, na cǒłkie jǒdło, słepanie i kurzynie. Ale fto mi sam przisiōngnie, iże wtynczǒs we Wielkanoc, a i we Wilijǒ i Gody niy miǒł blank nic na stole ??? Iże tyż ci bez cǒłke świynta kukǒł, gawcōł sie ino na prōzne talyrze ?
A wiela sie trza bǒło nalǒtać, natyrać, na isto moc musiǒł czowiek ształnować, szpekulować i ciachmarzić, coby wszyjsko jak przinǒleżi przi świyntach na stole bōło. I tyż ci bōło! Bōło a dyciś! Już przeca Jaroslav Hašek – a niy jeżech blank isty eźli łōn miarkowǒł łō nǒs, ło Polǒkach – wrajziōł do gymby Szwejkowi take szykowne i prawe słǒwecka:
„Jak tam było, tak tam było, zawsze jakoś było.
Jeszcze nigdy tak nie było, żeby jakoś nie było.”
I chocia byli szkartki i na jǒdło, i na gorzǒła, i na cigarety, chnet we wszyjskich familijach świynta byli jak przinǒleżi. Bo przeca my sam Ślōnzǒki skłǒdali wszyjsko nikiej tyn biblijkowy Noe. Przeca – jak miarkujecie – tyn Noe niy doczkǒł aże śleci piyrszy dyszcz, ino już za wczasu, moc skorzij napocznōł ci łōn bajstlować ta swoja „arka”, prǒwda? I my tyż tak niy doczkaniu na łostatni driker, ino skorzij wszyjsko nasztimowali. A jak nōm to wszyjsko smakowało, jake to bōło maszkytne i szykowne. Niy to, co terǒzki ze tych wszyjskich ci hiper-, i zuper-markytōw. Chocia łod niydǒwna idzie nojść i take roztomajte szinki, szołdry, wuszty jak za starego piyrwyj. Idzie przebiyrać jak za staryj Polski. My ze mojōm Haźbiytkōm bez cǒłkie trzidziyści pǒrã lǒt tyrali bele kaj po świycie i przitrefiyło sie nōm sie wećkać mocka roztomajtych auslynderskich maszkytōw.
Byda sam tyż terǒzki ino ździebko rzōndziōł ło szince, ło na isto roztomajtych szinkach, bo to przeca jes zawdy – i to niy ino u nǒs na Ślōnsku, we Polsce, ale i na cǒłkim świycie – nǒjważniyjsze na tiszu, na stole. Niyftore żech ze mojōm Elzom jǒd, niyftore byli bali i lepszyjsze niźli nasze polske, ślōnske. Ale łod blank starego piyrwyj, jesce łod niypamiyntnych czasōw jak cǒłki świat dugi i szyroki, szynka mǒ swojich miyłośnikōw i wyznǒwcōw. Gǒdǒ sie, co Żabojady, łōne Francuze wypokopiyli jak tyż to na isto nǒleżi przirychtować, przirzōndzać te szinki lebo szołdry. Tela, co my miarkujymy swoji i gynał tyż ci wiymy, iże szinkōma mōgli pokwǒlić sie jesce staroplske kucharyje. Przeca dǒwno, jesce we strzydniowiyczu byli wywołane we cǒłkij Ojropie niy ino nasze świńske szinki, ale i szinki ze łowiynziny, ze ciela, ze dziwokij świni i ze... bera, ze niydźwiydzia. Nō, ale tak po prǒwdzie, i szpaniolske, italijōńske, miymiecke i cyzarokowe szinki tyż ludzie majōm we srogij zocy i reszpekcie. A na połednie łod nǒs poradzōm przirychtować Pepiki, i ździebko barzij na zachōd Cyzaroki maszkytne szołdry, blank niy gorszyjsze łod naszych, ślōnskich tela, co upieczōnych jesce ku tymu we ciyście chlybowym. Ale, znǒjdli sie i take łoszkliwce, kiere wypokopiyli jakosik ci blank modernǒ szinka ze hyndyka. Ludzie, fto widziǒł kejsik szinka ze pultoka?
Nō ale, połozprawiōmy sam terǒzki ło tych zortach (niy wszyjskich, blank niy wszyjskich) szinkōw, ftore poradzymy trefić we świycie. Nǒjprzodzij to mōmy szinka ze ciela, muclikowǒ szinka. Biere sie na nia zadniǒ ćwiercina ciela po łoberzniyńciu nyrkōwki i unterszynkli, szmaruje sie fest solōm i korzyniōma, łowijǒ sie to we lajniannǒ chadra abo gaża i łostawiǒ sie to wszyjsko bez dwa dni we pywnicy. Niyskorzij zalywǒ sie to wszyjsko uwarzōnōm ze liściōma bobkowymi, korzyniōma, wǒniǒncymi korzyniǒma i nelkǒma i łoziymbniyntōm zalywōm. Marynuje sie ta szinka bez jakiesik szejść tydni we zimnyj pywnicy abo we kilszranku. Zatym idzie ta muclikowo szinka uwarzić, uparszczyć abo uwandzić we wyndzǒku.
Ździebko inakszij rychtuje sie szinka litewskǒ. Kejsik tam za starego piyrwyj wszyjskie szinki wańdziyło sie we szlocie, we kōminie. Szło te szinki niyskorzij lagrować i bez cǒłki rok; bez lato przisuło sie jōm jakimsik łobiyli abo dekło sie jōm sianym lebo chmiylym. A kiejby tak te miynso ździebko sie zaszlajferowało trza bǒło wytrzić wszyjsko wilgłōm lapōm. Takǒ litewskǒ szinka kajś tak kole śtyry, piyńć kilo wǒgi pyjklowało sie we miszōngu soli i korzyni bez jakiesik trzi tydnie, tela, co trza bōło to łobrǒcać co trzi dni. Już zapyjklowanǒ wiyszǒ sie jōm we cugu, we lufcie na dwa-trzi dni a zatym wańdzi sie ta szinka we zimnym smyndzie ze wachōldra (jałowca). I to tak bez cǒłke piyńć tydni. Podowo sie ta szinka pokrōnǒ na blank ciyniućkie ślizyczki. Idzie tyż ci ta litewskǒ szinka po pyjklowaniu upiyc, tela, co przodzij trza jōm szmyrnōńć deczko miodym.
Terǒzki możno szinki westfalske i szwarcwaldzke. To sōm szinki ino świnske ale wandzōne we smyndzie ze buka i chabinkōw wachōldra. Po dwatydniowym pyjklowaniu szinki we takim miszōngu ze sztramskigo ćmawygo piwa abo porteru, soli, soli morskij, cukru, korzyni i nelkōw, suszy sie jōm niyskorzij na lufcie a zatym we zasznajdowanyj rubyj lajniannyj chadrze wańdzi sie we tym zimnym smōndzie. Niyskorzij juzaś bez wyjimaniǒ ze tyj chadry pǒrã szinkōw poprzekłǒdanych niyłyckōm łociypkōm wōniōncygo siana, schrōnio sie we zimnyj i luftowanyj pywnicy. Musi tak to zetwać kajś kole śtyrech tydni, bo dziepiyro zatym majōm te szinki swoja arōma. Szinki szwarcwaldzke, szinki westfalske, i te jesce litewske wandziōło sie na maluśkim łogniu bali i bez pǒrã (piyńć-szejść) tydni.
Nō, i terǒzki krōlowǒ szinkōw. A dyć tōż to szinka parmyńskǒ, italijōńskǒ ło mianie: prosciutto di Parma. Mǒ ci łōna ździebko słodki smak, rōżowǒ farba i pieślawo, fajniście maszkytnie wōniǒ. Niy moge łōna być srogszǒ niźli siedym kilo wǒgi. Jes blank surowǒ a do prziprǒwiania biere sie ino sōl. Take nasolōne miynso leżi kajsik kole śtyrech tydni i ta sōl poleku w nia wlazuje. Niyskorzij łoślōndrǒ sie rest tyj soli a szinka wrażuje sie do ćmawego i wilgłego sklepu na jakiesik aby trzi miesiōnce. Na łostatku szinka wiyszǒ sie na świyżym wsiowym lufcie, coby gynał zdrzelała i nabrała jedzinyj we swojij zorcie szpecyji i arōmatu. Sfornie ze prziwykiym ta parmyńskǒ szinka musi dostǒć sie bez cǒłki rok. Krōm szinki parmyńskij majōm Italijoki jesce szinki toskańkie i szinki (jak nasze staropolske) ze dziwokij świni – prosciutto di cinghiale. Mielichmy tyż ze mojōm Elzōm przileżitość pomaszkycić i szinki westfalskij, parmyńskij, i takij łod Żabojadōw suszōnyj szinki ze Bayonne. Aaa, dyciś tam, mocka by szło sam jesce spōminać ale mōgbych jesce pypcia chycić.
Ło ynglickich szinkach niy byda sam za tela łozprawiǒł, bo niyftorzi miarkujōm, co ynglickǒ kuchnia jes blank łoszkliwǒ i żadnǒ, i nic tam przeca niy moge być szmektne i maszkytne. Chocia jes jedzinǒ takǒ, kierǒ sie York ham mianuje i wandluje sie ze hrabstwa Yorkshire, a kierǒ sie ćkǒ dziepiyro po uwarzyniu we bulijōnie. Nasze Starki i Mamulki pamiyntajōm jesce roztomajte szołdry bez niyftorych metlane tyż ze szinkōma. Niy ma to tak po jednych pijōndzach, bo piyrwyjsze nasze szołdry to byli szinki, a barzij możno jesce wandzōny szpek uparszczōny we chlybowym ciyście. Kiejby tak jednakowōż dǒwnij bōło knap ze szinkōm abo wandzōnym szpekym, to nasze ōłmy poradziyli jesce murzina narychtować, znaczy sie narychtować wuszt uparszczōny we nudlowym ciyście. Ale, to już jes blank inkszǒ bǒjka. Cyzaroki (Austrijǒki) i nasze Czechy, to juzaś majōm takǒ ci maszkytnǒ szinka wiydyńskǒ. Robi sie jōm ze surowyj szinki, kierǒ po zapyjklowaniu warzi sie kajsik łod pōłtora do pōłtrzecia godziny na maluśkim łogniu ze gymizōm i biǒłym winym. Uwarzōne miynso trza terǒzki łostudzić i zatym łoblepić je gynał ciǒstym zrobiōnym ze rżannyj mōłki, soli i wody. Niyskorzij trza to wszyjsko wrajzić do bratruły tak na 150-160 gradusōw i piyc tak kajsik kole godziny. Podowo jōm sie na stōł na gorko ze krzōnym abo miodnym mosztrichym. Niy idzie sam tyż wrajzić do fuzekle abo przepasować szinki francuskij mianowanyj baskijskōm, bo tyż nǒjlepszyjszǒ robiōm ci we Bayonne we kraju Baskōw. Jes to nǒjprzodzij blank surowǒ szinka natrzitǒ moc miszōngiym roztomajtych soli ze arōmōm, ftorǒ łōne majōm ze takich zdrzōdeł Salies-de-Béam we Pirynejach, do kupy ze zalpetrōm (sal petrae - sōl skalna), cukrym i francuskimi korzyniōma (piment d’Espellette). Na sōm łostatek szinka suszy sie aże bez szejść miesiyncy na lufcie.
Jesce blank inakszij rychtujōm szinki Szwedy. Łōne juzaś robiōm szinki tak, co po pyjklowaniu, łosuszyniu parszczy sie je we mosztrichowyj zōłzie. Ale to już spōminōm ino przi pogodzie, bo jes to blank inkszǒ faska, inkszǒ zorta.
Jesce inkszǒ szinka mieli my przileżitość ćkać ze mojōm Elzōm we dǒwniyjszyj Jugosławii. Zakludziyli nǒs do takigo miasta Cetinje, kiere jes nad Adriatykiym. Terǒzki jes to już Republika Czarnogōry. Ale jǒ niy ło tym kciǒł berać. Ze tyj ci Cetynji autokiym zawiydli nǒs na sōm wiyrch takij gōry, kierǒ sie po ichniymu Lovčen mianuje (inksze gǒdajōm Црна Гора abo Crna Gora), a cǒłkǒ ta gryfnǒ dziedzina to tyż idzie pedzieć, co to jes Montenegro. Kiej my sie tam już na tyn wiyrch zakulwitali dali nōm pomaszkycić. Bōła to tako ichniǒ „miodica” i srogǒ bryjtka ze trzima szajtkami szinki. Ta szinka bōła ze dziwokij świni, kieryj ci cǒłkǒ zadniǒ szłapa wiyszało sie (po zapyjklowaniu i natrziciu korzyniōma) we szlocie, kaj wisiała łōna lepi jak łoziym miesiyncy. Ludzie! Ale ci tyż te talarki tyj szinki to byli maszkety. Na isto niybo we gymbie. Chnet take same szło sie tyż lajstnōńć chnet we kǒżdyj kaczmie we takij dziedzinie Calella na Costa Brava kole Barcelōny we Szpaniylsku. Eeee... tam. Smacysko take przilazuje, iże idzie pypcia, zachciołka we gymbie chycić. Idzie jesce mocka bǒjczyć ło naszych polskich, ślōnskich szinkach i wyndzōnkach ale to wszyjskie swǒs tyż pewnikiym gynał miarkujōm i rzykna ino tela, co jesce za blank starego piyrwyj krōm szinki ze kormika byli jesce baranie i ze kiernoza.
Wiycie, kiejsik to na take sroge żarcie rychtowali sie ludzie zaobycz ino na łodwieczerz. I wteda mōg gǒdać taki jedyn istny ze tego rōmanu, coch go sam spōminǒł skorzij – Panurg, iże:
„Kiedy dobrze i sumiennie pośniadam i brzuch jest w samą miarę, po sztrych, pełny i wymoszczony, wówczas, gdy już tak padnie i w razie koniecznej potrzeby, obszedłszy się bez obiadu: ale nie bez wieczerzy! Do kroćset! toż to istne szaleństwo; gwałt przeciw prawom natury!”.
I rzyknijcie mi ino terǒzki, wiela to my tyż mōmy spōlnego ze tymi żabojadami? Eźli my bez te, i niy ino te, świynta niy poradzymy tyż moc jǒdła wećkać? Poradzymy. Jǒ juzaś musiǒł jedna dziurka dalszij we pǒsku szibnōńć po Godach, coby mi sie kopla we basisko niy wrzinała. A tak na łostatek jesce rzykna ino to, co tyn wywołany Rabelais wypokopiōł bōł ta szumnǒ powiarka: „L’appét vient en mangeant”, kierǒ tuplikuje, iże:
„Apetyt przychodzi w miarę jedzenia”.
Zaloguj się
Zarejestruj się
FAQ
Szukaj
