Idzie to tyż posuchać na
www.ojgyn.blog.onet.plWiycie, kej tak czowiek – jak to zawdy sie przitrefiŏ ludziōm deczko zwiykowanym – blank niy poradzi na łodwieczerz usnōńć, to wtynczŏs napoczynŏ na szweli, na kraju śniku i czuciŏ medikować ło roztomajtych zachach ze jejigo przeszłōści, ze czasōw fōrt kejś tam. Wiycie! Jŏch sie urodziōł, rosnōł żech, przŏłech, mie wiela dziołchōw przŏło i pragło, zgrzibiŏłech i na łostatku, kej już mi przijńdzie umrzić, nigdy niy byda wiedziŏł, czym żech bōł, kejech jesce... bōł, ani kim na isto byda, kej mie już blank... niy bydzie. I ino metlajōm mi sie po palicy słōwecka jednego mōndroka: „Niych wōm ludzie styknie to, czym wŏs łobdarzi świat. A nŏjsrogszym wykrōczyniym czowieka jes to, iże sie bōł urodziōł. Łostŏwŏ ale ta łoszkliwŏ pamiyńć...”
Tak tyż ci bōło niydŏwno symnōm. Spōmniało mi sie śtyruch chopa, kerzi mieli jedna, jedzinŏ spōlnŏ cycha, take znamia – urodziyli sie gynał sto lŏt tymu nazŏd, we 1915 r. Krōm tego jesce, wszyjska sztyrzo sie znali i – moga to prōmp terŏzki pedzieć – moc sie kamraciyli. I wszyjska sztyrzo skuplowane byli ze tōm ci dŏwniyszōm Jugosławijōm do ftoryj wykludzać sie na wywczasy tyżech jŏ miŏł festelnie rŏd... Tam to, we Dubrowniku, we Šibeniku lebo Belgradzie, kejech prziszŏł na to, iże nałōnczŏs szpacyrōw po tych miastach kukōm jedzinie na szpice swojich szczewikōw, pociepnōłech tyn prziwyk, coby łodzyskać kōnszt zadziwaniŏ sie i spŏminać a łopisŏwać.
Piyrszy to bōł Bruno-Żyd ze krakowskigo Kazimiyrza. Łōn do kupy ze mojim Fatrym Georgym, Helmutym, Francym (ja, łōn miŏł na krzcie trzi miana – Jorg Myńszy go wołali) sztudiyrowali ze naporynczyniŏ krakowskigo wywołanego profesora Mariana Batki na chnet nôjstarszym ze miymieckich uniwerzityjtów Ruprecht-Karls-Eliteunivesität we Heidelbergu. Drugim bōł Jorg-Wanielik (mianowali go kamraty Jorg Srogszy), kery tyż sztudiyrowŏł u profesora Batki we Krakowie. Trzecim bōł masarski synek Ernst ze Logewnik, ftory ale po mamulce miŏł familijŏ kajsik pod Zakopanym. Nō, i na łostatku, szczwŏrtym bōł mōj Fater, keregoch sam skorzij spŏminŏł, synek piekŏrza ze Logewnik a niyskorzij chorzowskigo gospodzkigo.
Jakech pedziŏł wszyjska urodziyli sie bez piyrszŏ wojna, we 1915 roku, i przi napoczniyńciu II Wojny Światowyj mieli po dwadzieścia śtyry lata. Bruno-Żyd sztudiyrowŏł nŏjdugszij we Heidelbergu; łostŏł ci łōn we tym miymieckim miyście, ale na dwa miesiōnce przed wypraskniyńciym drugij wojny śmietnōł ze inkszymi Żydōma szifym do Hameryki. We tyj Hamerice, we Chicago łożyniōł sie ze Polkōm, tyż Żydōwkōm, bakŏł aże do pynzyji za automechanikera. Jorg-Wanielik tyż bōł sztudyntym profesora Mariana Batki. Po erbniyńciu diplōmu łostŏł na Akadymiji Ekonōmicznyj. Zarŏzki przi napoczniyńciu drugij wojny do kupy ze wielōma krakowskimi profesorōma, wrōłz ze wywołanym Tadeuszym Boy-Żeleńskim wykludziōł sie bōł do Lwowa. Tadeusz Boy-Żeleński łostŏł we Lwowie. Jorga Srogszego ale ruske wykludziyli do lagru ze ftorego wylŏz jak zaciōngali wojŏkōw do polskij armiji tego jynerŏła Władysława Andersa. Mojigo Fatra Miymce zawarli we Auschwitz 7 lutego 1941r. (siedziŏł tam aże do łostatnigo siyrpnia 1943 r. Na gracy wydziyrgali mu numer 10204). Niycŏłke dwa miesiōnce niyskorzij do tego lagru dostŏł sie i Marian Batko (miŏł numer 11795). Niy miarkuja eźli sie tam trefiyli, bo mōj Łojciec siedziŏł we bloku XXIV a Marian Batko we bloku 2. Szczimŏł w niym Marian Batko ino niycŏłke trzi tydnie i 27 siōdmego kwiytnia zemrziło mu sie we kōmorze, we bunkrze tela, iże bloku jedynŏstego, kaj poszŏł sōm, sōm ci sie zgłosiōł za jednego swojigo szkolorza, szesnŏstoletnigo karlusa Mieczysława Pronobisa. Ernsta ze Logewnik tyż zawarli we tym dioseckim Auschwitz . Łōn sōm za pijŏndze familijantōw ze Zakopanygo wydostŏł sie ze tego lagru (gynał tak jak mōj Fater). Niyskorzij to tyn Ernst bōł jakisik czŏs kurijerym. Krajzowŏł ze Warszawy abo Krakowa, bez Podhale lebo Ziymiŏ Sōndeckŏ. Te ci kurijyry przerzinali Słowacjŏ i przekrŏczali granica madziarskŏ wele Koszyc abo kole Rożniawy, ftore to miasta leżeli nałōnczŏs na Madziarach. Niykiere tyż kurijyry wandrowali drugda cŏłkŏ trasa Warszawa - Budapeszt abo na łodwyrtka, ale zwykowo jednakowōż kŏżdy kurijyr wandrowŏł ino kōnsek jakijsik trasy na tyn przikłŏd Podhale - Budapeszt lebo Podhale - Słowacja. Bez Tatry tyż dostŏł sie Ernst do dŏwniyjszyj Jugosławiji kaj spichnōł sie ze partizantōma Josipa Broz Tito. Do łostatka wojny bōł partizantym a na łostatku erbnōł łod swojigo komandyra maluśko chałupka we Dubrowniku. Łōn ci mie, szesnŏstolytnigo synka zaprosiōł we 1961 roku do Dubrownika bez pamiyńć mojigo Łojca a jejigo srogigo kamrata.
Jorg Srogszy juzaś na łostatku wrōłz ze cŏłkōm armijōm Andersa zawandrowŏł aże do Ynglandu i tam przeszkolyli ci go na „cichociymnego”. Furgŏł ci łŏn ze Brindisi nad dalmatyńskimi miyjscowościōma nadbrzyżnymi Bar i Kotor, zatym bez Czarnogóra flug wiōd na Hungarijŏ. Rajza łōmijała łod wschōdu Budapeszt i dociyrała do Polski na wschód łod Tater. Łostatniŏ drōga Jorga Srogigo wiydła ze Brindisi ponad Durras w Albaniji, nad Serbiōm i łod Bazias, na granicy Rumuniji i Jugosławiji gynał do ryjōnu Lwowa. Jedyn flug bōł nad Warszawa. Ale tak niyszczyśnie, iże musiŏł ci łōn skuli srogachnyj awariji przimusowo landować na falszirmie na terynie Jugosławiji. Tak ci go znodli partizanty i już do łostatka wojny bōł ci łōn przi tych partizantach. Po wojnie wrōciōł nazŏd do Polski i bez duge lata robiōł we PLL „Lot”.
Terŏzki doszŏłech do mojigo udziału we tyj interesantnyj gyszichcie. My ze mojōm Haźbiytkōm już łod pŏruch lŏt rajzowali po świycie i dwa razy za rajōm wykludziyli my sie na wywczasy do tyj dŏwniyjszyj Jugosławiji. Piyrszy rōłz bylichmy we Szibeniku (Šibeniku) kole Splitu we 1975 r. a drugi rōłz we 1976 r. we Dubrowniku, we tym na isto nŏjszykowniyjszym mieście Jugosławiji, cŏłkij Jugosławiji. Wtynczŏs ale, we latach siedymdziesiōntych tyrało sie do tyj ci Jugosławiji niy na paszport, ino na takŏ „wkładka paszportowŏ”, kero bōła ino tam ważnô. Ta razinku „wkładka paszportowŏ”, to bóła zorta rajzydokōmyntōw, ftore wydŏwali nōm Polŏkōm we latach 60-tych i 70-tych, a kere to papiōry dŏwali nóm zwōlŏ na rajzowanie po niyftorych ino dziydzinach tyj „demokracji ludowej”. To bōł taki wykŏzek na rajza, we kerym niy bōło zdjyńcia a ważny łōn bōł ino ze naszym auswajzym łosobistym.
Jakech już skorzij gŏdŏł, bōłech już we tyj Jugosławiji jako zgolymy karlus we 1961 r. Zaprosiōł ci mie tam do tego Dubrownika tyn tatulkowy kamrat Ernst ze Logewnik i miŏłech ci przileżitōść poszpacyrować po tym (terŏzki chorwackim) miyście we Dalmacyji. U tego Ernsta piyrszy rōłz miŏłech przileżitość suchać łozprŏwek ło jugosłōwiańskich partizantach. To ci mie moc zaciykawiōło, boch łod mojigo Tatulka za tela ło wojnie niy słyszŏł. Mōj Fater niy poradziōł ze rułōm, bez snerwowaniŏ gŏdać ło tych czasach, łosobliwie ło tym Auschwitz, a jedne, co mi zawdy powtŏrzŏł, to to, co Łōn – kejby sam do Polski wlejźli kejsik Chińczyki – piyrszy przipnie sie do gowy warkocz, taki chiński cyplik a sprawi sie na gowa szpicaty, słōmianny hut. Fatrowi zemrziło sie we 1955 r. beztōż tyż niy za tela mŏgech usłyszeć ło tych jejigo przedwojynnych kamratach.
Jorga Srogszygo poznŏłech we na flugplacu we Splicie kaj przifurgli my na nasze wywczasy we Szibeniku. Łōn ci bōł dupnōm figurōm we PLL „LOT” i zabrŏł sie ze orbisowskōm grupōm na wywczasy do tyj dŏwniyjszyj Jugosławiji a przi tyj przileżitōści robiōł roztomajte rechnōngi miyndzy naszym polskim LOT-ym a jugosłŏwijōńskim JAT-tym.
Tak łod słōwecka do słōwecka (siedzieli my śnim przi jednym tiszu we hotylowym restaurancie) napytŏł ci nŏs łōn na ausflug we gōry, kaj łōn miŏł sie trefić ze swojimi kamratōma ze partyzantki. Nôjprzodzij wypuściyli my sie ze tego Szibeniku śniym we rajza do maluśkij miyściny Omišu, takigo dôwniyjszygo pirackigo miasteczka ftore bóło kajś kole 20 kilomyjtrów łod Splitu. Przodzij ale trza bóło wjechać na Cetyna nad rzykóm Cetna, kerô to rzyka przedziyrała sie bez góry Mosor i wlatowała do Adrijatyku razinku we tym Omišu. To bóła richtik gyszpant rajza. Zdôwało sie, co tyn nasz autobus śleci to tyj rzyki... a tam na dole szło ujdrzić motorcykle i autoki, kere niy wyrobiyli na skryntach. Przijechŏł pō nŏs starym wojskowym jeepym srogi chop, jak sie niyskorzij wykŏzało, synek tego kamrata-partizanta. Tam we tych gōrach narychtowali ci dlō nŏs gościna ze srogōm paradōm. Rzykna ino tela, iże blank niy miarkuja jak znodli my sie ło szaroku nazŏd we naszym hotylu. A kej żech sie jesce dowiedziŏł, iże nŏs na dŏł ze tych gōr wiōz tyn sōm srogachny szoferok, ftory słepŏł ta ichniŏ rakija-trawarica szklōnkōma, to na isto mogecie sie wystawić jak my wyglōndali.
Rok niyskorzij wykludziyli my sie do Dubrownika. Nôjfajniyjsze bóło, jak fliger podlazowôł ku landowaniu we tym Dubrowniku. Zdało nóm sie, iże siednie łón direkt na autobanie, bo tak to z wiyrchu, ze łokna łod tego fligra wyglóndało. Ta sztartbana cióngła sie na pozdel autobany i szło uwidzieć jak tameszne szoferoki nóm môchali gorzciami. Piyrszy tyż rółz pofurgli my hamerikańskimi fligrami bo Jugole, inakszij niźli Polôki, sprawiyli sie swoje fligry, wywołane boeningi i douglasy, we Hamerice. Musza sam terŏzki dopedzieć, co we naszyj orbisowskij grupie letnikōw, kōmpielŏrzy bōł galantny chop ze szykownistōm babeczkōm, take, Wiycie ludzie: szik ónd szarm. To bōł tyn Bruno ze swojōm ślubnōm. Jak nōm niyskorzij łozprawiali, przikludziyli sie łōne ze byzuchym do swojich polskich familijantōw. Ale jak ci to u nŏs nŏjczyńścij bywŏ, polske familijanty powadziyli sie (pewnikym ło pijōndze) ze tymi swojimi hamerikōńskimi pociotkōma i tyn Bruno wrōłz ze swojōm babōm lajstli sie ausflug ze orbisym do tego Dubrownika. We tym Dubrowniku spichli my sie śniymi tyż we restaurancie i dogŏdali my sie, iże łōn znŏ gynał mojigo Fatra jesce ze Krakowa i ze sztudiyrowaniŏ we Heidelbergu. Jŏch sie tyż zarŏzki poasiōł mojim Fatrym i tak ci my sie zgŏdali, co tyn Bruno i mōj Tatulek byli przed drugōm wojnōm kamratōma. A iżech jesce znŏł Ernsta ze Logewnik, wojŏka-partizanta u Josipa Broz-Tito, tōż tyż bylichmy wszyjske – jak sie to gryfnie gŏdŏ – w dōma.Wiela my tam bez pŏra dni wysłepali tyj ichnij rakiji, to już niy byda sam łozprawiŏł, bo jesce ftosik rzyknie, iżech jes kwŏlnŏ rzić i tela. Bōłoby fajniście kejby niy wymyślatŏ i zbestwiōnŏ bez ta Hamerika baba łod tego Bruna. Łōna sie ubzdała, co ta jejich hotylowŏ izba jes mocka za knap dlō nich i Bruno (wybulōł na to dosik pŏra dularōw) łobsztalowŏł sie srogachny apartmynt, trziizbowy raum we tym naszym hotylu. Dwa dni niyskorzij kiŏłzdnōł ci łōn na fajnzajfie we badycimrze i tak niyszczyśnie liznōł na zol, iże mu tam we karku cosik pukło. Do łostatka tych wywczasōw leżŏł we tamesznym lazarycie a nazŏd do Polski zakludziyli go na tregach przikuplowanych we fligrze na placu wyfyrnożōny zicōw. Na tyn sōm szimel pofurgnōł nazŏd do tyj jejigo Hameriki. Tym knifym dokludziyli my sie do łostatka tyj gyszichty. Wszyjskim tym chopōm, ło ftorych żech sam dzisiŏj łozprawiŏł pizło by latoś gynał sto lŏt. Żŏdyn śnich ale już niy żyje. Mŏj Tatulek, jakech już spōminŏł zemrził na raka chyrtōnia we 1955 r. Jorg Srogszy poszŏł pod sosiynki we 1982 r. nałōnczŏs „stanu wojynnego”, Ernst ze Logewnik zaklupŏł do dźwiyrzy świyntego Pyjtra we 1995 r. A nŏjdugszij śnich żōł Bruno, chocia, co to miŏł wtynczŏs za życie, kej już do łostatka, do 1996 r. leżŏł we takim szpecijalnym prykolu, bo blank niy poradziōł łajzić.
Zaloguj się
Zarejestruj się
FAQ
Szukaj
