Idzie to tyż posuchać na
www.ojgyn.blog.onet.plNō, tōż mōmy już chnet podzim, i jak to kejsik, za starego piyrwyj, wylazowali na cesty, na place, na nasze hulice roztomajte miglance, kōndy i wigyjce. Latoś, a i łōńske lata, to już niy za tela, ale idzie niyftorych jesce ujzdrzić. A boczycie jesce naszego szykownego i fest wicnego warszawskigo szałszpilera, kerymu sie zemrziło we styczniu 2001 roka – Jarymy Stępowskiego? Ja, ja, pewnikiym Go pamiyntŏcie, i jesce Jego gryfne i szpasowne śpiywki. Choby ta ło warszawskim szlajfiyrzu:
„No i puszczam maszynerię moją w ruch,
Moim iskrom gwiazdy mogą pozazdrościć ...”
Łōn to śpiywŏł pierōnym dŏwnŏ, możno jesce przed wojnōm. Takich ale ci szlajfiyrzōw mocka tyrało tyż kejsik po naszych placach i kole familokōw. Łajziyli te istne po placach ze tōm swojōm szlajfmaszinōm na puklu i już ze daleka szło usłyszeć wołani: „Noże szlajfuja, nożycki szlajfuja!” Zarŏzki tyż wszyjskie baby we tych familokach, wszyjskie ci nasze starecki, mamulki i babecki sznupali wartko wszandy po szuflŏdach i szuflŏdkach, kajsik we jejich kuchyniannych stołach, we byfyjach, coby nŏjść bele jake pitwoki, bodzioki, gnypy. Hledali we szuflŏdkach nyjmaszinōw, zuchtali tyż we kastlikach do szyciŏ, eźli niy ma tam jakisik szerōw, nagelszerōw, kere by sie nadŏwali do szlajfowaniŏ. Nŏjwiyncyj przi tymu uciychy mieli dziecka ze takigo familoka, kere wypŏlali ze siyniōw ze tymi pitwokami i nożyckōma w gracach. Juzaś tyn szlajfiyrz stawiŏł ta swoja maszina, giyrōm deptŏł takŏ srogŏ drzewniannŏ pyndala, szuszczōł, szumiŏł skōrzanny pŏsek, kery ci mu napyndzŏł szmyrgel, ftory pierōnym wartko fyrtŏł, a spode noży, pitwokōw, nożycek furgali, pyrskali szarłatne fōnki, cŏłkie sztrale tych iskrōw. Byli ci te fōnki tak gryfne, take ci ale szykowne i blank niyszkłōdliwe, choby wōnderkerce, choby te godne zimne łognie. Inkszym bōł juzaś chop, kery tyż deptŏł po naszych placach tela, ale robiōł cosik blank inkszego. Łōn juzaś wrzeszczŏł na cŏłki karpyntel:
„Garce drōtuja, garce! Bōncloki, szkorupioki drōtuja!”
abo inakszij:
„Garce lyjtuja, stare garce, miski i inksze blaszŏki,
roztomajte blachōwki lyjtuja!”
To wrzesceli take ci wandrowne placowe ślōsŏrze, blachŏrze abo szkorupiŏrze. Wtynczŏs jesce, zarŏzki ci po tyj drugij wojnie światowyj, we wszyjskich sam u nŏs chałpach na Ślōnsku dożywali łostatnich swojich dniōw połostawiane kajsik we szranckach stare bōncloki, żuroki, gliniŏki, szkorupiŏki, roztomajte garce, kastrole na pranie, gorczki i pioczki po ōmach, i inksze litroki, pōłlitroki i co tam jesce sie we kuchyniach przidało. Przeca zawdy nasze starki i mamulki tuplikowali, iże ino we szkorupiŏkach udŏwo sie richticzny łowiynzinowy abo kurzi rosōł; przecamć tak łod zawdy prawiyli i Luca Ćwierciakiewiczowŏ i ta Marijka Monatowŏ. Te ci szkorupiŏki spukali sie drugda i wtynczŏs potrza bōło takigo drōciŏrza. Łoplŏtŏł baniate bōnclokowe basisko gynał i sztram drōtowym neclikiym, i juzaś szło warzić ta nudelzupa na staroświycki szimel i sztrych. Piyrwyj to nasze starki, mamulki mieli rade (a możno tak bōło lepszij dlō nich) robić szykowny forant na zima. Nŏjważniyjszŏ przi tymu bōła kwaszōno we faskach kapusta, tela, co przodzij niźli sie takŏ dymbowo krowa blank do pŏłna narychtowało, trza bōło skrōnżać ze dwa-trzi miechy tyj kapusty. I beztōż tyż szło uwidzieć jak po sztreklach, hulicach i placach deptŏł chop ze takōm krōnżownicōm na puklu. Ale byli tyż i take, kere zicli sie na ryczce kole familoka i doczkali na ludzi, kerzy kcieli takŏ maszina za pŏrã złociokōw (na godziny) borgnōńć. U nŏs na Krojcce bōł to stary Jelonek we diosecko maszkytnym, wicnym ale i paradnym hucie, i to łod niygo tatulek zawdy przismycyli ta maszina do krōnżaniŏ kapusty. A na łostatku to my, bajtle mieli nŏjwiynkszŏ uciycha przi folowaniu kapusty do faski i przi jeji deptaniu. I co pŏrã dni łajziōło sie tam do tyj pywnice, coby pościyrać szuminy ze dekla na tyj fasce, łoszpluchtać gynał dekel i granicioki, kerymi byli prziciśniōne dekle na kapuście, a niyskorzij szło sie szluknōńć deczko tyj maszkytnyj kwaski ze kapusty (starka zarŏzki tyż dolywała zimnyj przewarzōnyj wody).
Wszyjskie ludzie niy ino we Chorzowie mieli rade takich chopōw, kerzy fyrtali tyż po wszyjskich placach, po wszyjskich naszych hulicach ze srogim gysztelym na puklu we ftorym mieli roztomajte szyby. To bōł juzaś zidlōngowy szklŏrz. Kej my ino za bajtli, za śpikoli wytrzaśli kajsik szyba we łoknie przi naszym fusbalowaniu, to zarŏzki mamulka wołali szklŏrza, coby ta szyba wrajziōł podwiyl niy prziszŏł tatulek ze roboty. I taki szklŏrz miŏł cosik, co nōm za bajtla blank niy dŏwało we nocy nynać, co my ino mōgli sie forsztelować, wystawić kej sie przeczytało jakiesik ksiōnżki ło afrikanskich dziydzinach, ło roztomajtych ci zabranych Araberach, lecy jakich szejkach a inkszych takich ałslynderskich bogŏczach. Tyn szklŏrz miŏł ci... DIJAMYNT. Przeca ło tych dijamyntach, to my czytali fōrt we tych rōmanach. Kej my tak medikowali ło tych dijamyntach, doczkali na nŏs łodkrywcōw zacałbrowane światy, dziydziny. Ja, te dijamynty przinależeli tak do blank inkszego świata. Czekali na nŏs, na tych łodkrywcōw, znaczy na nŏs śpikoli kajsik pod blank czŏrnōm pierzinōm afrikańskij abo indyjskij ziymi. We śniku łoglōndali my, poradziyli my na isto ujzdrzić te sztramskie gałgōnie, halsy i rynce afrikańskich abo tyż hinduskich ksiynżniczkōw, kaj te dijamynty fest sie szklyli i mechciyli, a nōm sie zdało, co my sōm jakie ksiōnża ze paradnymi hutami ze pawiymi piōrami na palicach, kere sie fest ringujōm ze wszyjskimi naobkoło ło te gryfne i szykowne dziołchy. I kej po takich śnikach przilazowali my na plac, kaj razinku wprŏwiŏł we rōmy te swoji szyby szklŏrz, gawcyli my choby zacałbrowane, jak tyn dijamyntowy kōnszczek łostawiōł biŏłŏ piska na tym śklannym tafelu i ta plata, kej jōm tak opaternie klupnōńć, łodpyrsknie łod reszty gynał tam, kaj kciŏł tyn szklŏrz. I zawdy to gynał, prawie sztimowało do rōmy wypraskniyntego łokna. We tych chudobnych powojynnych czasach ludzie sztiklowali łokna, szyby we łoknach, i bōło i tak poniykedy, co bez pojstrzodek łokna szła piska ze tyj sztiklowanyj szyby. A te szklŏrze wsmyczali nōm do chałupy, ciōngnōł za niymi letki cuch fyrnajsu – cuch szklŏrzowygo kitu. Terŏzki już ganc gynał niy miarkuja eźli to beztōż, co ze kitym bōła biyda, bōło go knap, abo skuli ksiōnżki napisanyj bez Ferenca Molnára „Chłopcy z Placu Broni” (hehehe, tam ci bōł taki gryfny Klub Przeżuwaczy Kitu) – to te tuste, fetne miyntke i biŏłe ciŏsto zdŏwałŏ sie nŏm czymsik wziyntym, jakimsik majlandym dlō nŏs lojfrōw i łebōni. A juzaś te wszyjskie łochyntole, kajsik na szpilu, na AKS-ie abo na RUCHU poradziyli ryczeć na chopa, kery styrcŏł przed niymi i zawŏdzŏł przi kibicowaniu:
– A pōnknij sie mamlasie, bo przeca twōj łojciec niy jes szklŏrzym!
Inkszōm zortōm chopōw, kerych już niy ujzdrzicie terŏzki na naszych sztrekach (uchowali sie jesce we Świyntochlowicach, we Rudzie Ślōnskij kole grubōw) – sōm fōrmony i inksze kuczery. Fōrmōństwo to bōł kejsik fach, kery przelazowŏł ze łojca na syna i dalszij. To byli ci roztomajte chopy ze szarłatnymi łod wiatru fresami i kicholami. Po naszych sztrekach, farbanach flostrowanych ci jesce graniciokami, po starych holcwegach (drōgach, kere mieli ci take drzewnianne kōły wtłōcōne w ziymia). Tymi hulicōma ciōngli ci fōry roztomańte, plaskate rolwagi ciōngniynte bez cheba nŏjważniyjsze kōnie – perszerōny, ruskie kōnie włōdzimiyrskie, ynglickie „suffolki”, kōnie holsztyńskie ze Schlesswigu, szwajcarske kōnie freibergerske, norwyske kōnie ze Grundbrandsdalu, polskie kōnie sztumske, sokōlske i cheba nŏjważniyjsze sam u nŏs na Ślōnsku – brabancke belgijoki. Te perszerōny mieli ci festelnie łobrośniynte szłapy na spodku i beztōż wyglōndali tak, choby byli łoblecōne we zyjmańske galoty.
Krōm fōrmōnōw abo kuczerōw, byli jesce przed wojnōm wōzkorze, kere ciōngli swoji wōzki bele kaj po prziłogach, i kere ku tymu tyrkotali, hurczeli, kolybali sie na wszyjskie zajty po tych bergach na cestach. Wōzkorze to byli nŏjczyńści chopy żylate, norymne ale i dychawicne, stare, ło posmŏrszczanych jak rozinka i blank cerwiōnych, szarłatnych łod ansztryngowaćniŏ sie fresach. Dziyrżyli sztram ojka, dyszliki tych wōzkōw a posprzyk klŏty wrzinała jim sie parciannŏ szora. Przed samōm wojnōm to szło jesce uwidzieć i take łobrŏzki, jak zarŏzki za tymi wszyjskimi fōrami abo za tymi wōzkami, kere ciōngli wōzkŏrze szli, deptali po maluśku te, do kerych tyn przewożōny towŏr przinoleżŏł. Szli i dŏwali pozōr, a kej ci już cosik ze tego wōzka abo rolwagi śleciało, to zarŏzki sprzyntnie zbiyrali wszyjsko ze ziymi. Ale byli take, kere po cŏłkim dniu kuczerowaniŏ szli sakōm-pakōm kajsik do kaczmy poblisku i tam dziepiyro skazŏwali, na co jich stŏć. Sztalowali jŏdło, piwo i gorzŏła. A kej jesce trefiyli do szynku kaj grała muzyka, to niyrōłz muzykańciŏ niy mōgli ze graniym dlō nich nastyknōńć. Te kuczery juzaś przi halbie, ajsbajnie ze kiszczōnōm kapustōm i kartoflōma, wiskali te wszyjskie moderne wtynczŏs śpiywki i podwiyl sie blank niy sfalyli, niy skulnyli pod stōł. Kŏżdŏ dziylnica miała tych swojich fōrmōnōw, kerzy ludziōm wōngle wojziyli. Jesce blank po wojnie, jakech jŏ bōł śpikolym, to sam u nŏs byli take wywołane familije fōrmōńskie jak: Hample na Bytōńskij, Cioski ze Listopada, Wajndlichy na Bismaringu, jak Sadowskie, Ceglarskie, abo jesce Myrkwy ze Świdra. Nŏjważniyjsze fōrmōny, chopy ze nŏjsrogszōm u nŏs wszyjskich wziyntościōm, nŏjwiynkszōm zocōm, to byli te, ftore kuczerowali lajchynwagynami i wiydli naszych Chorzowiŏkōw we ta łostatniŏ drōga, na smyntŏrz. U nŏs taki nŏjbarzij wywołany ansztal, taki „zakład pogrzybowy” miała starŏ Gabryśka na winklu Grunwaldzkij. Jak jeji kucza zaprzōngnōł do srogigo lajchynwagyna dwa, dlŏ fest zabranych, śtyry czŏrne kōnie ze szykownymi fyjderpuszami na gowach i czŏrnymi dekami na puklach, to aże bōła uciecha gawcyć na taki pogrzyb. Myrcik (jesce wtynczŏs mody karlus) ze krziżym na przodku, dwa kapistranty, kapelōnek abo i sōm farorz, kejnedy tyż i możno jake dmuchocze, a na tym lajchynwagynie na wiyrchnim gysztelu, na kōźle siedziŏł paradnie tyn wywołany kuczer tyż ci łobleczōny blank na czŏrno. Po łobiuch zajtach tego „karawanu” szli paradne lajchyntryjgry (śtyruch abo szejściuch chopa).
Ze inkszych juzaś fachōw, to byli tyż u nŏs, i to łod zawdy we wercie – stolŏrze. Sōm miarkuja cheba ze trzech: jedyn na Ligōnia i dwiōch na Krziżowyj. Tyż to bōł gryfny fach, kerego już terŏzki sie tyż cheba nikaj niy nŏjńdzie. Abo chopy, kere sie szewiectwym zajimali. Bōło jich sam kole mie pŏruch. Wiela łōni sie naflikowali, naflekowali, nałotali, tych starych, styranych i zdziadowanych charbołōw, koperetli, lakszułōw, sztibli i inkszych szkarbołōw, kej sklapniynte i pokyrczōne siedzieli na swojich zydelkach przi drajfusach, kopydłach, ze prawidłami abo pociynglym w gracach, i ze teksami, kołkami i krōtkimi szpyndlikami w gymbie. Sōm jesce terŏzki razinku boczã, spōminōm sie jednego istnego, kery zawdy ci miŏł charboły take stare, choby w nich jesce świynty Jōzef deptŏł!
Bez cŏłkie tyż lata nŏjważniyjsze we wszyjskich lepszyjszych (a drugda i we gorszyjszych) szynkach, kaczmach, kafyjach byli haźlikowe ōłmy. Ludzie, to ci byli na isto ważne perzōłny. A wiela szło sie łod nich dowiydzieć, wiela łōne miały do łozprŏwki, wiela łōne tak na isto na tym świecie przeżyli, to ino sōm Pōnbōczek miarkuje. I to tyż ino tak gynał poradzi spokopić tyn, kerymu pōł życiŏ (tak jak i mie) śleciało we roztomajtych szykownych, i tych mynij sztramskich szynkach, kaczmach, restaurantach. Te klōłzetfrele, te haźlikowe ōłmy zeszlōndrŏł, spłōkŏł wartki sztral historyji, kej prziszŏł na nŏs taki czŏs, kery my już ci pewnikym i gynał utōnkali we haźliku, a jesce do łostatka niy spuściyli wody.
Terŏzki to te wszyjskie haźliki we nŏjgorszyj razinku gospodzie sōm szykownie wykachlikowane, wyglancowane choby w lazarycie. I niy trza nic bulić, bali i ceskigo, klepoka abo fyniola. Do czego ci to doszło? A przeca taki terŏźniyjszy aptryt to niy zyngruba ino richticzny haźlikowy autōmat, kery niy spokopi, niy wysuchŏ przecamć żŏdnego łozżŏlōnygo, zgōrzkniyntego kōntmana, kery tyż wzdychŏ nad swojōm dolōm łożyroka, nad pofyrtanym bez ta gorzŏła losym naprańca. To ino piyrwyjsze klōłzemutry poradziyli z janiylskōm zmiyrnościōm dŏwać pozōr na to, co kŏżdy napraniec we tyj gorzŏle fandzoli, mamrŏ... a i ku tymu poniykedy łoberwany knefel przisznajdowali.
Byli jesce i inksze, możno niy fachmany, ale ludzie, kere fyrtali po chałupach, wszandy tam, kaj bōł gaz i gazcyjlery na mince. Fto łōnych dzisiŏj boczy? Ludzie, i to we starych jesce familokach, mieli pociōngniynty gaz, ale kej sie go kciało łoświycić, trza bōło przodzij wciepnōńć do gazcyjlera take mesingowe mince. Rōłz na miesiōnc przilazowŏł chop ze gazownie, wyciōngŏł te wszyjskie wciepniynte rajn do gazcyjlera mince, rachowŏł i kalōł je nazŏd kōmornikowi, coby ludzie mōgli juzaś bez cŏłki miesiōnc na tym gazie warzić. Gazcyjlery na mince jŏ jesce pamiyntōm u mojij starki Klary na Krojcce we Chorzowie. Kej już blank sfinyli tyn gyszeft za tela niy miarkuja, bo za modzioka miŏłech co inkszego we filipie niźli starcynne gazcyjlery. Straciyli sie te wszyjskie chopy, te wszyjskie luftinszpektory, kere musieli deptać po teluch sztokach, po teluch chałpach; możno poszli na pynzyjŏ, abo erbli kindygōnek i łostali elwrami?
A sprōbuj chopie terŏzki u nŏs ino znŏjść jakosi robota kej mŏsz już 45-50 lŏt i niy mŏsz przodnich zymboli! Do usranyj śmiyrci mogesz za robotōm sznupać!
Hahaha... a chyciyliście sie kejsik na tym, iże łorŏz wszyjskie dni sōm dlŏ wŏs blank jednakie, iże nic tak po prŏwdzie sie niy dzieje, ino czowiek mŏ na puklu corŏzki wiyncyj lŏt i przibywŏ ci jich corŏzki gibcij?
Zaloguj się
Zarejestruj się
FAQ
Szukaj
