Świętochłowice - Forum bez polityki

Idzie to tyż posuchać na www.ojgyn.blog.onet.pl

Wiycie, moje roztomiyłe suchôcze, taki ajnfachowy czowiek jak jô, dwa razy we roku napoczynô medikować, napoczynô spóminać wszyjsko to, co już bóło, co sie mu przitrefióło, co łostało kajsik tam hań we zadku, i co sie ino we filipie metlô kej we nocy niy poradzi tak na isto gryfnie nynać. Tak ci jes zawdy przi gyburstagu, ale i wele Wiliji, Godów i Nowego Roku. We tyn ci gyburstag czowiek znô, miarkuje, iże pizło mu już razinku côłke: trzidziyści, piyńćdziesiónt, siedymdziesiónt lôt... Wele Godów juzaś i przi Zilwestrze przilazuje czowiek na to, iże juzaś śleciôł roczek, juzaś jedyn rok łostôł na puklu a przedsia jes tych nowych lôt corôzki mynij, a czôs napoczynô już gzuć choby nôjmoderniyjszy fliger. Kej czowiek bół jesce śpikolym, kolyjne lata kulwitali sie, cióngli mu sie choby dziôd po słodach abo cuch po spodniokach. Zatym tyż czowiek blank niy spodziôł sie, kej ci mu ślecieli nôjlepszyjsze lata jejigo majorynctwa a terôzki łostała ci mu ino dychawica, kej próbuje dotrzimôwać kroku modym, kej kce jim wydolić.
Spóminajóm sie dzieckowe lata i świynty Mikołôj do kupy ze Dziecióntky. Tyn Mikołôj to bół richtik świynty we biszopowym prziłobleczyniu i ze srogachnóm tytóm na gowie, ze infułóm, a przilazowôł ci ku nóm, dzieckóm ze gyszynkóma zawdy we szóstego grudnia, i ino szóstego grudnia. I niy bół to tyn stopieróński, hamerykóński przeblykaniec podany na tego disneyowskigo cwerga ze tóm jego czerwióno-biôłóm cyplmycóm, ftory krajzuje u nôs terôzki już łod Wszyjskich Świyntych i bydzie nôs szterowôł aże do półowy lutego. I wrzescy choby dziobła uwidziôł: hooo, hoooo, hoooooo... Ludkowie roztomiyli! Ku tymu wszandy idzie tyż ujzdrzić Mikołôje ze... cyckami. Widziôł to fto na świycie, Mikołôj ze cyckami i we takij ci króciuśkij kieculce, iże idzie uwidzieć chnet blank sage półrzitki? A we niyftorych ryklamach dziołcha lygô blank sago na szeslóngu ze czerwióno-biôłóm cyplmycóm na palicy, a ku tymu masiyruje ci jóm chop, kasper choby ze tego Muppet Show. A kej tak kuknóńć na niyftore ino mamulki, tó idzie przijńść ło gowa. Przeca dzieckóm trza dać wszyjsko, co ino łóne sie ubzdajóm – dać, i to wartko. Coby mieli blank letke dzieciynctwo, a mamulki mieli świynty pokój.
My, za bajtli, bajstlowali betlyjka ze papyndekla, garniyrowali ze tatulkym chojna (drugda bóła to jedla) a niyskorzij niy poradziyli my sie doczkać na te Dziecióntko, ftore nóm wrażowało pod ta chojna gyszynki. I tak bóło kajsik aże do łostatka lôt szejśćdziesióntych. Niyskorzij pokôzali sie łoszkliwce, ftore nóm przepiyrali, iże nôjważniyjszy to dló nôs mô być ruski „Дед Мороз” (blank tyż podany na tego hamerikóńskigo przeblykańca) i ta jejich „Снегурочка”, znaczy Śnieżynka. A już we półowie dziewiytnôstygo wiyka pisôł nasz poyta Juliusz Słowacki (we tym Jego rómanie „Grób Agamemnona”) take ci słówecka:
„Polsko! lecz ciebie błyskotkami łudzą!
Pawiem narodów byłaś i papugą;
A teraz jesteś służebnicą cudzą –
Choć wiem, że słowa te nie zadrżą długo
W sercu – gdzie nie trwa myśl nawet godziny:
Mówię – bom smutny – i sam pełen winy!”
Zatym czowiek prziszôł do lôt, kej już i piyrszô (możno drugô abo trzeciô) libsta już miôł i na Gody wykludzôł sie do szwigerfatrów. A tam tyż szykowne, rodne zwyki, niy take ci blank inksze łod naszych, ślónskich. I tyż jedla, na nij mocka farbistych glaskugli i wónderkerców, rachetli, papiyrzannych ketów, strzybło, lamyta, sroge farbiste szpice, bómbóny i roztomajte maszkyty dlô dziecek. Piec we kuchyni, kiej ino napocznół na łodwieczerz gasnóńć posuło sie chabinkóma, kiere łostali po wysztiglowaniu, po garniyrowaniu wilijnyj jedli, coby bez côłkô noc gryfnie wóniało; a we winklu srogij izby stôwiało sie łociypa słómy ze srogij zocy i reszpektu dlô chlyba, kiery upiykło sie ze tego łobiyli. Tyż blank niy zważowało na to, coby bóło dwanôście abo trzinôście roztomajtych zortów warzyni, ale musiôł być kaper parszczóny na maśle, musieli być makówki, kómpot i to ino ze samych suszónych uherek. A samô wilijnô wieczerzô jesce do niy tak dôwna bóła ino przi świyczkach i bóło sztram zakôzane gôdanie przi jôdle. Wieczerzô napoczynała sie łod rzykaniô łojca, gospodôrza, tela, co tymi ółblatami łómali sie łóni blank przi inkszyj przileżitóści. Na stole zawdy tyż ci bół jedyn frajny talyrz na przidôwek, ale niy – jak to terôzki bele kaj roztomajte móndroki tuplikujóm – dlô zbónkanego, zapodziónygo i głódnygo wandrusa, rajzyndra, ale dlô samygo Pónbóczka. Bo tyż festnie ważnym zwykiym bóło akuratne zasztrabowanie dźwiyrzy, coby bez jakisik cufal do côłkigo łobyjńściô niy wlazła, niy wryła sie biyda. Tyn zwyk pamiyntóm tyż ze łozprôwek starochorzowskigo pampónia Erwina Cofałki, ło kierym żech sam już kejsik gôdôł. A kej już wszyjskie sie gynał naćkali, nôjpiyrszy wstôwôł łod stoła nôjstarszyjszy czowiek w dóma, co juzaś bóło skuplowane ze powiarkóma ło gibkim łodyńściu ze familiji abo i ze tego świata takigo cowieka.
Nale, kca sam jesce ździebko inkszego dopedzieć. Łod starego piyrwyj chnet we kôżdyj familiji we Starym Chorzowie, a i samtukej u mie na Pniokach bół jakisik berkmón, hajer. I beztóż tyż we tyj wilijnyj nocy, i niyskorzij na drugi dziyń szczylało sie, praskało sie takimi chałpowymi lojchtkuglami, petardóma, kiere sie bajstlowało ze roztomajtych blaszannych biksów, folowało sie karbidym, wlywało sie ździebko wody i... prask, prask rómbało ci tym kalichlorkym na côłki karpyntel czy to we Starym Chorzowie, czy to sam u mie na Pniokach. Gruch ci bół festelny ze tych karbidkowych biksów a i niyjednymu karlusowi cosik tam uchlastło, cosik mu tam praskło, ale tym sie żôdyn tak na isto blank niy tropiół. Terôzki to już jes historyjô, bo wszandy idzie szafnóńć roztomajte placpatróny lebo lojchtkugle i inksze gracki, ftore stopieróńsko szczylajóm i prask robióm. Szykownie sie berô i klyci, kiej sie spómino dôwne, niyrôzki barzij chudobne, prózne nikiej fojtowski miech po świyntym Môrcinie, ale nasze, ślónskie Gody, świynta jesce blank niy zbamóncóne bez te wszyjskie telewizyjne erzace we mikołôjowym łobleczyniu miasto farbistych, zowcitych, samtyjszych pastuszków ze larwami na fresach dlô kierych zawdy sie znôdli we kôżdyj chałpie jakiesik maszkyty, futermyjloki i... piwnô nôlywka. I króm króla Heroda, dziobłów abo śmiyrtki krajzowali tyż śniymi utopce – jak spóminôł mi kiejsik we łozprôwce stary chorzowski pampóń Erwin Cofałka. Sóm berôł mi kejsik ło takim jednym utoplecu, ftory miyszkôł we takim rybniku, we sublu kole chałpy Cofałkowygo bracika, a kery łamziół fórt i jednym ciyngym we blank czerwiónym szaketliku, abo jesce za blank starego piyrwyj żół tyż wele hrozy, takij gróbli kaj, za bajtli, starochorzowske śpikole paśli krowy i cigi, podwiyl do imyntu niy zapaskudziyli rybników łod samygo Wynzłowca aże na Bederowiec. Tak tyż i nasze samtyjsze utopki sie potraciyli i kajsik zapodziôli.
Gryfne te beranie, prôwda? Bo zawdy gôdali, co Wilijô, po polskimu wigilia, to take „przedświyńcie”, dziyń przodzij richticznych Godów a mianowanô tak łod łacińskij gôdki, łod „czuwaniô”, łod wachowaniô, bo przeca te ci dôwniyjsze krześcijany côłkô noc skorzij Pónbóczkowygo narodzyniô „czuwali”, wachowali i festnie rzykali, a i jesce ku tymu richtik pościyli. Zawdy po dziydzinach, po wsiach ludzie ze tych łociypów słómy, pszyniczónki lebo reżowyj słómy splôtali take maluśkie sznóry, powrósła i gzuli do sadu, do łogroda, coby śniymi pobindować wszyjskie ółbstowe stromy, coby ci łóne na wiesna fest łobrodziyły, podarzyły. Spóminôłech sam ło jedynôstuch, dwanôstuch, a bali i trzinôstuch warzyni, zortach jôdła we Wilijô. Spóminôłech ło wieczerzy na kierô skłôdało sie pôra roztomajtych warzyni, roztomajtych zortów jôdła. Jużech sam kiejsik rzóndziół, co u wsiowych ludzi, u prostych ludzi, to bóło siedym zortów jôdla, u siodloków, u fest zabranych bambrów i ślachty, to juzaś dziewiyńć, a we pańskich, u tych nôjważniyjszych we Polsce ludzi, bóło jejich jedynôście. I niy poradza spomiarkować skany sie wziyno dwanôście lebo trzinôście warzyni? Nale, niy byda sie sam terôzki tym tropiół, niy byda sam ło tym medikowôł, bo jesce mie napocznie palica targać... a to sie przeca niy werci. To ino terôźne angyjbery to poradziyli wypokopić i fórt to tuplikujóm bele kaj, i lecy kedy we roztomajtych telewizyjach i radijokach.
Świóntyczny czas, czas łod Wiliji, łod przijńścia Dzieciónteczka na tyn świat aże do Trzech Króli to zawdy mianowali: GODY lebo Godne Świynta. Ja, ja te côłke dwa tydnie, to byli GODY! We ślónskim a i polskim kalyndôrzu te dwa tydnie, tyn czas fajrowaniô wandluje sie łod pierónym starego piyrwyj, łod tych jesce czasów starosłowiańskich, kiej bóło to wszyjsko skuplowane ze takim „kultym Słóńca”. I lata ery krześcijóńskij rachowali sie łod tego dnia, kiej PónJezusek przikludziół sie, prziszôł na tyn światek. We tym dniu, we te Boże Narodzyni binduje sie stare ze blank nowym, przeto – poduk gôdki starodôwnych Słówianów – trefiajóm sie ze sia „dwa gody”. Łod tego tyż wandluje sie miano piyrszego miesiónca po tych godach, znacy styczyń i mianowanie Bożygo Narodzynio – Godami.
Niy byda sam dalszij tego eklerowôł, boch przecamć napocznół blank łod czegosik inkszego, łod tyj tysknicy przi gyburstaku i przi łostatnich dniach roku. Wciepna ino możno terôzki (tak mi to wlazło do filipa, i niy kce wyjńść) jesce szykowniste sztrofki (zawdy wajôłech, co niy poradza naszych ślónskich sztrofek znôjńść) takigo gryfcoka Marka Wacława Judyckigo za kiere erbnół ci Łón bół wyróżniynie na II Regionalnym Konkursie Poetyckim we Gwarze Ślonskij:

„Zawóniało karpfym we Wilijô,
Piernik w moczce śliwki durś góni,
mak w makówkach
tańcuje, siemióniôtka
rajcuje,
Reks zagôdôł, Mruczek przisnół
a strzewiki w łobie szlapy ci mie cisnóm.
Spod tisztucha sianko wystowo,
Staro ryczka czekô na gościa,
talyrz stoji
z szupami,
by dobrobyt
bół snami,
bez ceskigo,
strzybnygo
w portmanyju côłki roczek prózno.
Drzywko rośnie kole byfyja,
Świycki świycóm kieby na niybie,
janioł świsnół
krzidłami,
załómotôł
kulkami,
drodzy ludzie,
boski cudzie,
przodzi zaś niy bóło we izbie tak czysto.
Dziś Dziecióntko z Bożyj swyj rynki
dało wszyskim fajne gyszynki;
łeb na karku
w potrzebie,
Życie z Mojóm
jak w niybie,
dobre rady,
żôdnyj zwady
baba bydzie słodko wteda jak zista.
Jezusiczku miyły błogosłôw,
W trudne czasy kasa nóm poprôw,
jôdła w gorku
na stole,
kulek w szranku
na mole,
żur z wyndzónkóm,
schab z pieczónkóm,
a pod stołym pôłno piwa durś kista.”


Możnoch to ździebko przełónaczół i niy tak gynał sam tukej poduk tego Poyty prześlabikowôł, ale napisôłech to tak, jak jô to zawdy we radijoku czytóm !!!

_________________
Ojgyn z Pnioków