Świętochłowice - Forum bez polityki

Idzie to tyż posuchać na www.ojgyn.blog.onet.pl

Dziepiyro co, mielichmy Zilwestra i Nowy rok, abo – jak to kajniykaj za starego piyrwyj gôdali – Nowe Lato. To bōło – jakech wyczytôł – możno jesce we XV i XVI wiyku, kej to srogô czelodka dziecek łoblatywała wrōłz wszyjske wsiowe chałupy i winszowała tego Nowego Lata. Spōminôł już ło tym Nowym Lecie i nasz Jōn Kochanowski słōweckami:
„Tobie bądź chwała, Panie wszego świata,
Żeś nam doczekać dał Nowego Lata.
Daj, byśmy się i sami odnowili,
Grzech porzuciwszy, w niewinności żyli.”
Nale, tyż dôwnij, możno jesce za staryj Polski wrōżyli, planetowali we Zilwestra jak we Andrzyja. Bo przeca jak we świyntygo Andrzyja jes szlus ze tym rokiym kościylnym, tak ci we tego Zilwestra, jes richticzny łostatek côłkigo roka. I tyż sie wteda lôło blaj i świycka, ale nôjbarzij mieli utropa frele, kiere kcieli sie wartko wydać. Musiała ci takô samotnô, ale ino jesce jōngfera, zicnōńć sie gynał przed zdrzadłym, i przi blyndowaniu dwiōch świycek, gawcyć sie w nie, bez kukaniô na inksze zajty, lebo do zadku, aże do pōłnocy i wtynczôs mōgła ujzdrzić ci we tym zdrzadle karlusa, kiery miôł być na bezrok jeji chopym.
Nôjważniyjsze bōło ale wszandy to, coby na Nowy Rok – abo jak inksi gôdali – na te Nowe Lato, na stole niy falowało, niy brakowało pecynka chleba, kiery wrōłz do kupy ze solōm, dekniynty biôłym tisztuchym bōł narychtowany na witaczka i jôdło dlô jakigosik byzuchanta we gościnie abo biydnego, chudobnygo, ftory razinku by sam do tyj chałpy sie przikludziōł. Takigo, kiery bez cufal dō nôs, do dobrygo gospodôrza trefiōł. To tak blank ci, jak ze tym prōznym talyrzym we Wilijô, tela, co we Wilijô tyn talyrz bōł dlô Pōnbōczka a niy do cufalowego byzuchanta. Nale, jesce gryfniyjszy zwyk bōł taki, iże ino tymu bydzie sie dobrze dziôło na bezrok, ftory nazgłobi, nasztapluje, nachabi jak nôjwiyncyj cudzych zachōw. Wszyjskie te pichniynte inkszym fanty, trza bōło niyskorzij wykupić. I we tym ludowym zwyku mizi sie, smyndzi ci sie starodôwnô naszô słōwiańskô, ślōnskô tradycyjô.
Inkszym jesce zwykiym bōło to, iże we Zilwestra ludzie bawiyli sie barzij w dōma, ze kamratami, ze familijōm. Dziepiyro po Trzech Krōlach napoczynały sie te wszyjskie bale, zabawy abo moderne „maskarady”, jakiesik „rauty”. Ale i wtynczôs, im bliżyj bōło pōłnocy, tym srogsze larmo, rōmraj i zubrowanie sie robiōło. Karlusy szczylali ze bicyskōw, prali we roztomajte blaszanne biksy, kastle, dōłzy, glingali roztomajtymi glokami a fto miôł, to i prasknōł jakosik biksa ze kalichlorkiym. A i niy jedyn prasknōł ze gywery lebo rebulika, kiere niyftorzy mieli skukane jesce łod piyrszyj wojny we chlywiku abo na gōrze we gołymbniku. A wszyjsko to skuli tego, coby wyrzynōńć tyn stary rok, jejigo utropy a tyż i beztōż, coby łodgōnić pierōny i ludzi flyjgować łod heksynszusu.
Razinku terôzki żôdyn już niy boczy takigo zwyku, ale za dôwnego piyrwyj, to we Nowy Rok dôwało sie „kolynda”. Ja, we Nowy Rok dôwało sie kolynda. I to niy ino dziecka łamziyli ze tōm kolyndōm abo – jak to dôwnij gôdali – ze tym nowym latkiym, ale i stare pryki i mamzele. Niyftore to i poprzeblykane bele jak. Mô to tyż cheba cosik do kupy ze naszymi pastuszkami, kiere łod zawdy sam u nôs na Ślōnsku musowo po Godach pyndalowali łod chałpy do chałpy, łod strzychy do strzychy.
To sie kiejsik mianowało łamżyniym po „szczodrokach”, a te côłke ichnie nowe latko, to bōło richtik napoczniyńcie srogij uciechy skuli tego, co prziszôł już tyn côłki „karnawał”. Ino, iże kiejsik śpiywali zawdy niy te ci nasze dzieciōntkowe kolyndy, ino cosik wicnego, szpasobliwego:
„Mości gospodôrzu, chałpianny szafarzu,
Niy bydź taki zgniōły, kôż nōm dać gorzôły.
Dobryj, ze chlywika, i ku nij piernika.
Hej kolynda, kolynda!”
Zwyki, tradycyjô. Roztomajcie to idzie boczyć, ale niy przepōmnieć. Nôjdugszij sie u nôs, sam na Ślōnsku uchowało to, iże kolynda dôwało sie briftryjgrōm i – dejcie pozōr – kōminiôrzōm. Jesce cheba ze trzidziyści lôt tymu nazôd (możno bratek Bercika łod Majzlinyj bydzie boczōł) kōminiôrze sam u nôs na Pniokach dostôwali kolynda łod naszych Starek, kere medikowali, iże beztōż nigdy ci sie chałpa nie hajcnie, i blank niy zgore. Nale sōm i inksze jesce kaj indzij zwyki. Dōm Wōm, moje roztomiyłe, taki bajszpil.
Zilwester we 1979 roku to bōł wtorek. My, ze mojōm Elzōm już we sobota pojechali takim srogim autobusym ze „Orbisu” do Madziarōw, do Budapesztu na tyn noworoczny fajer. Mrōz jak sto dioskōw. Łod czesko-madziarskij granicy sumeryjô, wija, śniygu choby kajsik na Syberyji. Nasz ałtok jechôł po maluśku, cheba ino jakesik piyńćdziesiōnt na godzina. Nale, tak jakosik przed nocōm my sie już przikludziyli do tego Budapesztu. Miyszkali my we takim łokrōngłym hotylu, kiery sie mianowôł „Budapest”. Srogi, gryfny, moc lepszejszy jak nasz katowicki hotel „Silesia” („Warszawy” jesce niy bōło). Śtyry roztomajte szynki, bary, knajpy a we kôżdyj wino, choby kajś we Kanie Galilejskij. Inoś szkyrtnōł chopie palcyskōma a ōłber już smyczōł zbōnek, gryfnô kanka ze jejich „Egri Bikawerym” abo jakimsik inkszym ichnim nôpitkym. Nō, i Zilwester. Zawiydli ci nôs do takigo na isto szykownistego restaurantu „Dunapark”, na drugô zajta Dunaju, bez most Elżbiety (Erzsébet híd) – jedyn z nôjbarzij łozpoznôwalnych, jawnych mostōw we Budapeszcie, ftory kupluje piōntô dziylnica Pesztu ze piyrszōm dziylnicōm we Budzie.
Ludzie! Jô we ancygu ze westōm, fliga pod karkym, lakszuły. Moja Elza juzaś we klajdzie łod szwoczki narychtowanym ino na ta ci razinku przileżytość. Nō, Hamerika, abo jakiesik dziedzice za starego piyrwyj. Niy powiym, wieczerzô ci bōła galantnô. Czowiek do łostatka niy miarkowôł, niy poradziōł spokopić, co mu na talyrzu zaserwiyrōwali. Wina i gorzôły côłkie kanki. Nō i terôzki pōłnoc. Muzykanty robiōm „tusz”, frōpy ze szampana praskajōm, Francja-elegancja – jak gôdajōm światowe ludzie. I łorôz sroge kwikanie. Gôdōm Wōm, blank ci choby u mojij Świekry we chlywiku – kaj cichtowali łōne kormiki – przed jejich futrowaniym. Wszyjskie szykowne, galantne ōłbry wlazujōm paradnie na zol a kôżdy śnich smycy ci na tablecie, nō... wetna sie, iże niy zgôdniecie?
Kôżdy śnich mô na kupfrowym tablecie maluśkigo prosiôka, takigo ze dwa-trzi kilo. Kôżdy prosiôk ze gryfnōm szlajfkōm na karku, wszyjske wyglancowane, wypucowane... Bo te Madziary majōm taki zwyk, iże we Zilwestra, ło pōłnocy muszōm pohajać takigo prosiôka na szczyńści. A już tak na isto, to nôjbarzij mô być szczysny tyn, kierymu sie tyn prosiôk na tym tablecie sfali. Coby jesce bōło szpasownij, to mōj kamrat ze kierym my sie tam wrōłz do kupy bawiyli, wygrôł na takij loteryji fantowyj tyż... tego żywego prosiôka. Ludzie! Co to bōło ze tym wygranym gizdym uciechy. Łōn ci nōm ciyngiym kciôł kajsik pitnōńć ze tego tabletu, chocia szłapy miôł fest skrymplowane, pometlane takōm cerwiōnōm szlajfkōm. I kwikôł, forskôł ci przi tym, choby go ze skōry łobdziyrali. Nale, niyskorzij kelner ciupnōł ci nōm go (trza mu bōło pôra forintōw do kabzy wrajzić) na takigo samygo, tela ino, iże już uparszczōnego. Żôl mi boroka bōło, ale co bōło śniym zrobić? A tak, to my go pierōnym drabko ze smakym wećkali ze krzōnym lebo jejich szmektnym mosztrichym i zalôli tyn côłki jankor po niym côłkōm kanōm cerwiōnygo wina !!! Rzyknijcie same: niy jes ci to gryfny zwyk? Na isto gryfny madziarski prziwyk!

_________________
Ojgyn z Pnioków