| Świętochłowice - Forum bez polityki https://forum.swietochlowice.biz/ |
|
| Wyzwolynie Chorzowa... https://forum.swietochlowice.biz/viewtopic.php?f=17&t=429 |
Strona 1 z 1 |
| Autor: | Ojgyn z Pnioków [ 25 sty 2015, 9:35 ] |
| Tytuł: | Wyzwolynie Chorzowa... |
Idzie to tyż posuchać na www.ojgyn.blog.onet.pl Nō tōż dzisiej możno blank ze inkszyj faski, bo to przeca za pôrã dni fajrować sam na Ślōnsku bydymy – nō, możno ino niyftorzi, bo to terôzki niy jes ci już we mōłdzie – WYZWOLYNIE. Szłoby sam ło tym łozprawiać i rzōńdzić bez pôrã godzin ale niy plac i czas sam terôzki na to. Jô ino połozprawiōm sam deczko ło Chorzowie, bo to moje miasto ale pewnikiym i sam we Bytóniu, Zôbrzu, Świyntochlowicach i Piekarach (czy kaj tam jesce) tyż sōm jesce pewnikiym ludzie, kierzy ło tym swojim, rodnym miyście niy przepōminajōm, radujóm sie wszyjskim, co jes skuplowane ze jejich miastym, prôwda? Nō, tōż tak. Kiej jô jesce bōł bajtlym, śpikolym, zatym i modziokiym ciyngiym sie u nôs fajrowało dwadziestego siōdmygo stycznia rōcznica wyzwolyniô Chorzowa. Ale już bez dwadzieścia piyńć lôt gôdô sie ino, co to bōł ino szlus okupacyji miymieckij a niy jakesik ci tam... wyzwolynie. Bali i nasz samtyjszy historiker prof. Jan Drabina we swojij ksiōnżce (Historia Chorzowa od 1868 do 1945 roku) napisôł, co niy uzdôł napisać: „wyzwolenie miasta” bo „ ... dziś wiemy, że był to kres niemieckiej niewoli ale i początek nowego zniewolenia.” Możno to i prôwda (niech sie ło to tropi IPN miast sznupania po tych „esbeckich” taśkach, aktyndeklach), niy byda sie sam ło to wadziōł, ale jak bocza ze gôwyndzyniô mojij Starki Klary, Mamulki i Tatulka Jorga i ku tymu ludzi ze ftorymi jô dwadzieścia lôt niyskorzij bakôł we werku, to tyn dziyń na isto bōł dlō nich festelnie ważny i wercity. To wszyjsko dziôło sie dwadziestego siôdmego stycznia (latoś piźnie gynał siedymdziesiōnt lôt łod tego czasu, kiej wyzwolyli nasz Chorzōw do kupy ze Katowicōma, Bytōniym, Mikołowym i Siymianowicōma. Łoswobodziyli tyż i tyn nôjsrogszy Konzentrationslager Auschwitz-Birkenau. Dlô mie, to ci jes na isto festelnie ważne; tam môj Tatulek bôł, siedziôł aże dwa a pōł roka. Ale to już jes blank inkszô gyszichta, i niy ło tym kciôłbych terôzki berać. Ale bōło te wyzwolynie; nad co sie dzisiôj gôdô, nałōnczôs to bōło prôwdōm, na isto wyzwolynie. Po tyluch latach nōnkaniô i gańby ujzdrzić polskô fana na tym naszym krōlhuckim magistracie abo glinganie zwōna Zygmunta na Wawelu, bōło dyć ci przeżyciym niyzapōmnianym. Mocka już tyż roztomajte mōndroki napisali ło tyj styczniowyj ofynziwie, szturmie ruskich wojôkōw (do kupy ze polskimi) ze I Frontu Ukraińskigo marszala Iwana Koniewa, kierzy niy dali szanzy armiji miymieckij ze Grupy Armii „Mitte” i jeji 48. Korpusowi Pancyrnymu. Ale trza sam dopedzieć, iże nasze ślōnske arbajtery, mieli tyż wtynczôs sroge zasugi, kej niy dozwolyli na zbulynie tych naszych werkōw i grubōw. Tak bōło i we Hucie „Kościuszko” we jeji sztalwerku i walcwerkach, na grubach „Chorzōw” i „Barbara” a po czyńści i we „Konstalu”. Bo przeca Miymce rychtowali sie i do zbulyniô werkōw, i do rojmōngu („ewakuacji”) miyjscowyj ludnōści we rōmach akcyji „Räumung-Plan” i „Läumung-Plan”, kiere to plany zakłôdali akuratne zahaltowanie i popsowanie wszyjskich werkōw w naszym miyście. I wteda, bezmała z dnia na dziyń łozewrzili wszyjsko, uniwerzityjty (tydziyń skorzij côłki Krakōw bōł łoswobodzōny), polske szkoły; ukôzała sie możybność ksztôłcynia dziecek i modziokōw. Prziszła i zmiana granicōw, cosik, czego jesce żôdne pokolynie Polôkōw niy doświôdczōło do terôzka. Przecamć to wtynczôs napoczło sie nôjsrogsze łod upadku Cysarstwa Rzymskigo wandrowanie ludōw. Na pokolyni mojigo Łojca (i pôrã lot niyskorzij na moje pokolyni) ślecieli te lata „stalinizmu”, represyje, aji lata łodbudowy kraju. Wtynczôs tyż bōła jesce drugô srogô „repatriacja” i chnetki pōł milijōna ludzi wrōciōło sie sam do chudobnygo, styranego i zdziadowanygo kraju. Jake szczysne byli ludzie ze pokolyniô mojigo Tatulka! Przeca wtynczôs niy bōło familije, kierô niy miałaby kogoś krywnego, pociotka abo inkszego familijanta, ftory by sie niy wrôcôł ze Wschodu lebo ze Zachodu. Tak bōło wszandy, tak tyż bōło i we mojim Chorzowie. I sam mi terozki spōminajōm sie szykowniste sztrofki Jōzefa Knosalli (pisôł łón po miymiecku, przetłōmaczōł to mōj kamrat Peter K. Sczepanek), a kiere idzie pedzieć tak: „Nocą, gdy niebo zapłonie czerwonym żarem Gdy ogniste iskry tryskają z wysokiego pieca, Gdy grzmią uderzenia młotów Muzyka pracy - która jest taka piękna! Jak bogata Twa ziemia, w węgiel i kruszce Jest serce Twego narodu, wierny Tobie. Czuję uderzenia pulsu, kiedy koła się kręcą Mimo sadzy i dymu - jest dla mnie taka piękna!” Na take łobrôzki niy poradziyli sie doczkać Ślōnzôki bez te łostatnie piyńć lôt. I nikej we kalyjdoskopie metlajōm sie przed łoczami łobrôzki, wydarzynia i spōminki, kierymi sie futrowali i moje przodki, i terôzki drugda, i jô sōm. Bildy mojigo Ślōnzecka, mojigo miasta, mojij dziydziny. Niypôłny to łobrôz naszygo piyknistego Ślōnska, szykownistych miastōw, bo niy dô sie tyj farbistyj, a i do niydôwna jesce festelnie czôrnyj ziymie łopisać słōweckōma. Werci sie sam spōmnieć jednego srogigo Polôka Józefa Ignacego Kraszewskiego, kiery we takim jejigo tagebuchu napisôł bōł tak: „Wlekliśmy się tak szosą boczną (...) aż do Königshütte, gdzieśmy się zatrzymać mieli (...). Zajechaliśmy tu do hotelu, nadspodziewanie wspaniałego i wygodnego. Pokój (...), przekąska i wino doskonałe, a jak na takim trakcie, prawdziwie zadziwiające”. Napisôł ci to bōł we grudniu 1863 roka i do dzisiôj sie to spōminōm, co ło tym mojim Chorzowie i take wywołane ludzie łozprawiali. Pôrã lôt drzewiyj (we 1847 roku) samtyjszy Ślōnzôk Józef Lompa napisôł ci juzaś we ksiōnżce dlô szkolorzy take słōwecka: „W okolicy [Bytomia] kopią nie tylko rudę, lecz i ołów, galman i węgle kamienne. Tysiące ludzi mają stąd swe pożywienie – Szarlej, Królewska Huta, Laura, mają takowe kopalnie, przytem [...] huty widzenia godne.” A kiej tak przewandrowôł we swojim życiu sroge połaci Ślōnska pisôł ło mojim miyście, ło Chorzowie i tak: „O milę od Bytomia ku południowi leży Królewska Huta. Tu dopiero jest w hutach żelaznych wiele do oglądania, na co by osobnego i bardzo obszernego opisu potrzeba. (...) Na gruncie pobliskiej wsi Łagiewnik nie przestawają nigdy dymić się piece wapienne. (...) Miejsce przyjemne jest nieprzestannym dymem z hut zachmurzone, ale pomimo tego są tu piękne, po części żywymi płotami ogrodzone ogrody, zaczem cmentarz ewangelicki prawdziwym kwiatowym ogrodem nazywać można.” A juzaś Wincenty Pol, autor poymatu „Pieśń o ziemi naszej” we roztolicznych brifach do swojij babeczki (we 1847r) pisôł ci tak: „Okolica Gliwic i Królewskiej Huty należy na Szląsku do najbardziej ożywionych przemysłem. Gdzie tylko okiem rzucisz, wznoszą się po polach samotne domy fabryczne, kuźnie i warsztaty, i wysokie kominy parowych maszyn, i długie koszary robotników, a obok sterczą wszędzie mogiły rudy, żużla i węgli kamiennych. Żużelicą wysypane drogi, dymami napełniona nieraz cała okolica; a sadzą okopcone domy, pola, a nawet i lasy na znacznej przestrzeni dokoła tych kuźnic (...).” Niy inakszij pisôł ło Chorzowie, już spōłczysny, Mieczysław Orłowicz, ftory jesce przed wojnōm bōł zacałbrowany miastym kej prawiōł, co: „Ogromne kopalnie węgla, huty żelazne i cynkowe sprawiają, że miasto to jest bardziej brudne i zadymione, niż jakiekolwiek inne na Śląsku, a z dala przedstawia się jak las kominów, nad którym unosi się chmura czarnego dymu. Bardzo dobry przegląd miejscowości daje widok z Góry Redena. U stóp góry na pierwszym planie Huta Królewska, z mnóstwem kominów czynnych dniem i nocą, która wygląda jak prawdziwa kuźnia Wulkana. Szczególnie oryginalny przedstawia się stąd widok wieczorem, gdy naokoło widać płonące piece hutnicze.” Możno ino jô jes taki ipta i fōłgel, kiery sztyjc spōminô stare dziyje, i to przi kôżdyj możebnyj przileżitości. Bo i ło tym wszyjskim tyż ci pewnikiym medikowali Chorzowiôki we tym pamiyntnym styczniu 1945 roka. I możno ło tym, co na podzim łōńskigo roku te, co jesce we tyj hucie bakajōm (jô sōm tam przerobiōł bez śtyrdziyści lôt), fajrowali łōńskigo roka gyburstak dwiesta dwanôście lôt werku, dwiesta dwanôście lôt łod piyrszygo spustu surōwki. Tego niy bōło nikaj. Nôjprzodzij zbajstlowali huta a niyskorzij wele nij zaczli rychtować miasto. Tak, iże terôzki we samym pojstrzodku miasta jes werk, chocia corôzki myńszy, corôzki mynij smyndzi, i cheba go chnet już blank niy bydzie. Łostanie ino dupnô dziura takô jak terôzki po zbulōnym sztalwerku. I ino na ta utropa gawcyć sie bydzie tyn powstaniec na dynkmalu, kowol-Chorzowiôk ze fresōm Ligōnia kaj piyrszygo i trzecigo môja pokładzōne byli kwiôtki ze szlajfami choby na smyntôrzu. Bo tyż jak kuknōńć naobkoło, to wszandy, bali i na kiyrhowie jes gryfnij jak we samym pojstrzodku tego mojigo Chorzowa. Chorzowa ło kierym pisôł kiejsik jedyn inkszy, ale tyż spōłczysny pisôrz, co ze sztalwerku styrcy nad mostym : „Siedem kominów, jak harfa siedmiostrunna, pomylona jakaś harfa pod niskim jesiennym niebem”. I kôżdy jôm moge ze daleka ujzdrzić. Mōg ujzdrzić, bo terôzki już jich niy ma, już jich niy nastykło. A kiej dôwnij ze tych môrcinōw (piecōw martenowskich) walyli flamy przed spustym, to aże na poczcie byamterkōm we plecyska grzôło choby to bōła afrikanskô klara. Kôżdy, tyż fto przejyżdżôł bez Chorzōw gynał wiedziôł kiej forbaj przelatywôł sztalwerk i maszynki fyrtali ze wlywkōma ze dolnygo sztalwerku na wiyrchnii, i na walcwerk-zgniatacz. Nō ale, tego już tyż niy ma, i jak to Pepiki gôdajōm „..to sie już nie wrati”. I ino sie ryje na gymba wołani: – Florek, Florek, kajś ty jes? Nō, i kuknijcie ino. Łod tego dwadziestego siōdmygo stycznia 1945 roku to wszyjsko bōło juzaś nasze, niy miymiecke (jesce’chmy niy miarkowali niczego złygo ło ruskij zalyżnōści). I ludkowie sie festelnie radowali, festelnie byli ci hyrne, iże juzaś na swojim bydōm bakać. A terôzki kcōm nōm to łodebrać. Bo to bezmać niy lza fajrować, kiej to niy bōła ta wywołano IV Rzeczpospolitô ino Polska Rzeczpospolitô Ludowô. E... to juzaś polityka. Trza śmiatać, bo łod tyj naszyj polskij polityki, to ino idzie chycić morzisko i laksyra. A wiycie ło tym, co fusbalszpile sam na Ślōnsku łodbywali sie na pôrã dni przed wkroczaniym do Katowic Armiji Czerwōnyj? Ja, na isto, sam dlô naszych ludzi nôjważniyjszy zawdy bōł fusbal. Już dwanostego stycznia Armijô Czerwiōnô przekroczōła Wisła i stopierōńskōm ławōm puściyli sie wojôki na Ślōnsk. We Katowicach (i kaj indzij tyż) napoczła sie panika i rōntas ale niy u fusbalokōw. Taki ci „Kattowitzer Zeitung” pisôł kiejby nigdy nic: „Ostro walczono 14 stycznia na boiskach śląskiej gauligi.” A przeca ku Katowicōm i inkszym sam miastōm Ślōnska kroczôł milijōn ruskich wojôkōw. Tela, co to na isto blank niy zawôdzało naszym fusbalorzōm. Tego śtyrnôstego stycznia na wszyjskich tych naszych szportplacach grali aże sie kurzōło. We szpilu 1FC Kattowitz ze Preuβen Hindenburg bōło 1:2; TuS Lipine zrymisowało ze RSG Kattowitz 1:1; naszô chorzowsko Germania Königshütte (po wojnie AKS Chorzów) przegrała ze WKG Römergrube 2:3; tyż chorzowski SVg Bismarckhütte zrymisowôł ze TuS Scharley a na łostatek VR Gleiwitz wygrôł ze TuS Schwientochlowitz 3;1. I tak by szło sam jesce rzōńdzić ło samtyjszyj Kreisklasse kaj grali fusbalkluby ze Bytōnia, Bogucic, Michalkowic, Radziōnkowa, Piotrowic, Oświyncimiô czy Karwiny. Wtynczôs jesce planiyrowali kolyjnô rōnda szpilōw na dwadziestego stycznia i wszyjskie tropiyli sie ino ło to, eźli bydzie haja na szpilu TuS Schwientochlowitz ze piyrszōm drużynōm FC Kattowitz abo niy, bo wszyjskie miarkowali, co kibice tych fusbalklubōw festelnie sie niynôwidziyli. Łozprawiôł ło tym – już pôrã lôt po wojnie nasz wywołany fusbalok Ewald Cebula, kiery grôł mocka razy we reprezyntacyji Polski przed i zarôzki po wojnie. Wiycie, bōło jesce tak, iże chorzowski fusbalklub ugrōntowany we 1910 roku, kiery sie bez lata roztomajcie mianowôł (Towarzystwo do Gier Sportowych na Trawie i zaryjestrōwany bōł pod mianym Verein für Rasensport Königshütte, AKS Krōlewska Huta, Budowlani Chorzōw) bez wojna mianowôł sie Germania Königshütte i fōngowôł ciyngiym. Drugi chorzowski fusbalklub Ruch Hajduki Wielkie ło festelnie polskim rodowodzie bez wojna bōł zlikwidjyrōwany a jejigo plac zajimôł Bismarckhütter Sport Vereinigung we kierym grôł nasz wywołany Gerard Wodarz, ftory wcielōny do Wermachtu citnōł do Andersa. I kiej sie trefiōło, co te łoba fusbalkluby grali ze sia, to na sztadijōnie fusbaloki gôdali do sia ino po polsku (po ślōnsku) i niy bōło skuli tego żôdnych niyprzijymnōści – jak spōminôł jesce niy tak blank dôwno Teodor Wieczorek, fusbalok Germanii Königshütte. Zemrziło Mu sie 26 maja 2009r w Chorzowie (Pōnbōczku świyć nad Jejigo duszyckōm). Ale to już jes blank inkszo bôjka i ło tym możno połozprawiōmy kiej indzij. A terôzki to by możno bōło na tela i fto kce niech fajruje wyzwolynie swojigo miasta i niy łoglōndo sie na tych wszyjskich nawiydzōnych, na tych wszyjskich dōmorōsłych „historikerów”, ftorzi terôzki fōrt i jednym ciyngym łozprawiajōm ło nowym zniywōlyniu, ło nowym ruskim jyństwie, i kierych szteruje to, co jes skuplowane ze naszym życiym już we powojynnyj Polsce. |
|
| Strona 1 z 1 | Strefa czasowa UTC+1godz. |
| Powered by phpBB® Forum Software © phpBB Group https://www.phpbb.com/ |
|