Świętochłowice - Forum bez polityki

Idzie to tyż posuchać na www.ojgyn.blog.onet.pl

To we tyn wielkanocni pyndziałek cǒłki nasz dǒwniyjszy Ślōnsk, cǒłkǒ Polska, wszyjske samtyjsze ludzie lǒli sie wodōm abo parfinym choby nǒjynte. Roztomajcie na to gǒdali: dlǒ jednych bōł ci to śmiyrgust, dlǒ inkszych „lejek”, łoblywanka, Meus, Emaus abo dyngus. A jǒch kajsik wyczytǒł, co już we 1420 roku kapelōnki zakǒzali ci tego zwyku we Polsce, a we jednym dziwocznym kǒzaniu szło razinku wyczytać:
„Zabraniajcie, aby w drugie i trzecie święto wielkanocne mężczyźni kobiet, a kobiety mężczyzn nie ważyli sie napastować o jaja i inne podarunki, co pospolicie nazywa się dyngować, ani wody ciągnąć, bo swawole i dręczenie takie nie odbywają się bez grzechu śmiertelnego i obrazy imienia boskiego”. Boczycie? Byli wtynczǒs trzi świynta wielkanocne. Gǒdali tyż – jakech tam kajsik wyczytǒł – co we tych kǒzaniach kapelōnki gŏdali i tak:
„Niedziela wielkanocna i dwa dni następne pełne są nierządnej zabawy, obmierzłego dyngowania i rozmaitych guseł. Mężczyźni i kobiety łupią się, dyngują wzajemnie o podarki (...) ciągną do wody, przyczem niejednego duszą albo topią, smagają rózgą i pięścią”.
Mockach sam naszkryflǒł, chocia to niy wszyjsko, co sie sam u nǒs przijyno, co sie sam u nǒs fajruje, i co sam u nǒs niyftorym srogim angyjberōm i gryjfiniōm festelnie niy zdǒ. A nǒjbarzij to mi sie podobǒ to, iże te co wczorej sie zǒcnie spowiadali, dzisiǒj rzykajōm a we pyndziałek tyrajōm po chałupach, i po tych roztomajtych dziydzinach, napasztujōm dobrych ludzi i wrzescōm: Dej jaja, dej jaja! a nǒjlepszij to możno ku tymu i pǒrã złociokōw do kabzy.
Bǒł ci tyż wywołany kapelōnek i konfederat barski Jędrzej Kitowicz, kiery we swojim „Opisie obyczajōw za panowania Augusta III” napisǒł bōł tak:
„Amanci dystyngowani, chcąc tę ceremonię odprawić na amantkach swoich bez ich przykrości, oblewali je lekko różaną lub inną pachnącą wodą po ręce, a najwięcej po gorsie, małą sikawką albo flaszeczką”.
He, he – po „gorsie”. A co to jes gors babski? Ano cycki; po cyckach je lǒli i terǒzki moga zmiarkować, co tyn zachōdni, hamerikōński lebo australijski zwyk toplania babōw wodǒm, te ichnie kōnkursa stoplanych unterhymdōw (mokrych podkoszulek) wylazło ci łod nǒs, sam ze Polski. A dalszij tyn Kitowicz pisǒł ci jesce tak:
„Którzy zaś przekładali swawolą nad dyskrecją, nie mając żadnej racyji, oblewali damy wodą prostą, chlustając garnkami, szklenicami, dużymi sikawkami, prosto w twarz lub od nóg do góry. A gdy się rozswawoliła kompania, panowie i dworzanie, panie, pany, nie czekając dnia swego, lali jedni drugich wszelkimi statkami, jakich dopaść mogli; hajducy i lokaje donosili cebrami wody.”
Terǒzki już ździebko nasze przepōmnieli, iże we pyndziałek wielkanocny chopy lejōm baby a dziepiyro we wtorek – baby lejōm chopōw.
I gǒdōm Wōm, moje Wy roztomiyłe, to wszyjsko jes na isto ino skuli babskich cyckōw bo... to jes wiesna, i zawdy we tym czasie modziokōm wyrcy i to... niy ino chopōm, bali i takim starym purtōm jak jǒ. Możno babōm jesce wiyncyj i to łōne niy poradzǒm sie doczkać, kiej tyn szwarny karlus przijńdzie je kiblym abo chocia kóneweckōm gichnōńć. Bo przeca za starego piyrwyj po miastach i po inkszych dziydzinach modzioki, chopcy i dziołchy cichtowali ze szpricami i garcami ze wodōm na tych, kierzy kole nich przelazowali. Chopcy na wsiach (bo u nǒs we miyście niy bōło to tak blank ajnfach – chocia?) chytali wrōłz te dziołchy, a kiej już jakosik śnich łapli, smyczyli jōm do jakigosik rybnika, jakigosik subla abo do rzyki (eźli bōła) i tam dziepiyro chytali za grace i szłapy, i cǒłkǒ takǒ wciepowali do wody. A kiej tego niy bōło, to wciepowali do trokōw abo do srogigo grotka kole studnie i lǒli wodōm, podwiyl łōnym sie to zdało, i podwiyl dziołszce fater niy prziszǒł na retōng.
Modzioki tyż ukłǒdali roztomajte sztrofki, i to niy zawdy take gryfne. Szło ło to, coby dziołchōm dopolić, coby je ździebko snerwować, rozgzukać, bo kiej bōło za tela, i przodzij sie łōne wykupiyli, to wtynczǒs chopcy dǒwali łōnym pokōj. Roztomajte to byli sztrofki. Kajsik żech wyczytǒł (ale niy miarkuja, fto ci je naszrajbowǒł) gryfne wiyjskie sztrofecki łod starego piyrwyj choby i take:
„W pierwszej chałupie ode dwora
Jest tam dziewka piękna, młoda
Na imię jej Jagna,
Do Boga i ludzi podobna,
A niech się nie boi,
Bo tam za nią Marcin stoi,
I dla jej urody
pięć kubełków wody.”
Abo taki, ździebko inkszy, i tyż ino śmiyrgustowy:
„Panna Jadwiga, bogobojna,
Ale chłopa pragnąca,
Krowy nie wydoi, bo się ogona boi,
Izby nie wymiecie, po kolana śmiecie,
Jest taka gruba, że potrzebuje
dwie fury pyrzu
do wyłożenia w lyżu.
Jak chleb upiecze,
to się szczur pod skōrką
przewlecze,
Za karę dostanie sześć wiader wodą.”
A kierǒ by niy kciała chopa? A kierǒ sie sam u nǒs jakigosik szwanca, trǒłdla, abo jak tam jesce tyn łogōn mianować – strachǒ? Znǒcie take? Bo jǒ niy, a kiej sie zarzykǒ, co to niy jes prǒwda, to to jes nǒjprǒwdziwszǒ prǒwda. Prǒwda, wy nasze gryfne dziołchy, ftore bydziecie wyszpluchtane... jutro?
Nō, coby sam niy gǒdać, u mie we siyni (kej jǒ bōł jesce bajtlym i ino musiǒłech tyrać do chałpy po woda) starszyjsze karlusy bajstlowali takǒ srogǒ faska, na nij plōmpa i... niy poradziyli sie doczkać kiej dziołchy ze naszego placu, ze tego ci naszego familoka, ze naszyj hulicy szli ze kościoła. I dalszij bōło jak za blank starego piyrwyj:
„Niech sie wszyjskie dziywki, napocznymy prziwoływki”.
Bo te sztrofki (i mocka, mocka inkszych) to byli karlusowskie „prziwoływki”.
I sam potrza sie spōmnieć jedne. Łod kany sie wziōn tyn lōny pyndziałek? Bezmać jes to zwyk, kiery wandluje sie ze starożytnij Jerozolimy, kaj ci to pozgōnianych i tych, kierzy łozprawiali ło zmŏrtwychwstaniu Pōnbǒczka, Żydy lǒli ze łokiyn wodōm, coby łōnych wszyjskich łozegnać, łozkurzić, i coby takich powiarek niy łozfaklowali, coby niy gǒdali tego, iże wszyjskie Żydy to tego ci zmŏrtwychwstaniǒ niy mieli rade. A tak na isto, sam u nǒs to cheba tyn zwyk łostǒł jesce łod „prastarych” Słōwianōw, kiej wszyjskie na isto wierzyli we ta łosnożōnǒ siyła wody. A kiej juzaś nasz kościōł napocznōł woda świyńcić – tym barzij sie to przijynǒ. Bo niyskorzi śpiywali i take śpiywki:
„Prziszli my sam po dyngusie
Zaśpiywōmy ło Jezusie.”
Abo takǒ, możno ino deczko zwekslowanǒ:
„Prziszǒłech sam po dyngusie
Leży kołocz na tisztuchu
Łojciec kraje, matka daje
A jǒ proszã ło dwa jaje.”
My gǒdōmy śmiyrgust. Polǒki „śmigus-dyngus” a wszyjsko to możno sam u nǒs na Ślōnsku wandluje sie łod miymieckigo słōwecka „schmagustern”, co bezmać znaczǒło rzezanie byrkowym prondkiym po giyrach, a ze czego trza ci sie bōło wykupić, bo inakszij takǒ dziołcha łoszpluchtali wodōm. Jesce ino na łostatek. Deptali ci tyż te nasze starki i starziki ze goikiym lebo moikiym (niy metlać ze mojikiym, ze mlycym), kiery miǒł być na to, coby prziszło gryfniste lato. A dziołchy fōmlowali chojnōm, astōm jedli ze szlajfkami i śpiywali roztomajte śpywki take jak ta:
„Moiku zielōny gryfnie ustrojōny,
Szykownie sie chodzi,
Bo tak mu sie godzi”.
Tyrali tak tyż piyrwyj modzioki aże do Zielōnych Świōntek, nale ło tym to już możno kiej indzij połozprawiōm.

_________________
Ojgyn z Pnioków