Świętochłowice - Forum bez polityki

Idzie to tyż posuchać na www.ojgyn.blog.onet.pl

Nō, tōż jadymy podle raje.
Kejech wtynczŏs wrażowŏł moja gorzść we ucho piyrszego zajdla piwa kajsik we Monachium, łostatniōm zachōm jakij mōg żech sie spodziywać, to bōł ryk pŏruch tysiyncy gŏrdziyli, ftore zachrapociałōm sztimōm śpiywało: „Hang On Sloopy”. Procno bōło niy poznać tyj śpiywki, bali i śpiywanyj ze miymieckim akcyntym. A juzaś kajsik zeza winkla szło usłyszeć nasze: „Gōralu czy ci niy żŏl” i „Ana, Ana, Ana, jo cie zōłwizōł dostana...”. Siedziŏłech ze kamratōma we srogachnym, stodiosim celcie na Oktoberfeście, na tym monachijskim festiwalu łorganizjyrowanym na atyncyjŏ umiyłōwanygo trōnku tego miasta. Gynał jak i wszyjske naobkoło mie, bōłech fertik bawić sie na macht, na cŏłki karpyntel na tyj nŏjsrogszyj biyrowyj impryzie na świycie. Ale skōndsi „Hang On Sloopy”? I po jakiymu niy „Danke Schön”? A czamu niy „Rosamunde”...? Niy miarkuja!
To jesce niy ma wszyjsko. Po „Sloopy” napoczli te istne śpiywać „New York, New York”, a niyskorzij „We Will Rock You” we wersyji ze przitōmpaniym i klackaniym. Po kŏżdyj kolyjnyj ynglickij śpiywce czułech sie choby dōma. Ja, bo terŏzki u nŏs we Polsce, a i na naszym gryfnym Ślōnsku tyż, barzij idzie posuchać hamerikōńskich abo ynglickich śpiywek niźli naszych. Na przecamć, słepanie srogich ilōści biyru blank mi ale w tym niy szterowało. Przikludziōłech sie sam, coby wzniyś tost za miymiecke biyrsztuby, za te jejich szace narodowe. Nŏjludniyjsze państwo zachodnij Ojropy łokwituje we cuda nŏtury: łośniyżōne Alpy Bawarske, smŏgane wiatrym wyspy na Morzu Pōłnocnym, fest efyktōwny Schwarzwald, dolina Renu i jeji zōmki. Ale, kejbyście tak bez cufal niy kuknyli do łogrōmnucnych biyrsztubōw w tym kraju, nie miarkujecie, coście na isto i do łostatka straciyli. Tam rajn, trza wlyjź i tela!
Jŏ miŏł cyl blank klar: narychtować cesta po ftoryj inksi, możno moje kamraty, bydōm wandrować po biyrsztubach Miymiec.
Gynał jak inksze turisty niy miŏłech za tela czasu ani pijyndzy – ino tydziyń, coby ujzdrzić i skusić tego, co ci nŏjgalantniyjsze, nŏjszmektniyjsze we tyj dziydzinie, we keryj biyr i chlyb uznŏwane sōm za nŏjstarszyjsze jŏdło na świycie. Posznupŏłech we internecu, łopytŏł kamratōw i sporzōndziōłech lista miast ło nŏjdugszych tradycyjach piwnych: Köln, München, Bamberg nad rzykōm Regnitz i Bremen.
Miymcy to kraj, kery tynie i toplŏ sie we piwie nŏjroztomajtszych zortōw. Sroge plakaty dlŏ wandrusōw głōszōm: „Willst du Biyr? Wir haben fünf tausend Sorten.” Ekszport, to kajsik kole sto milijōnōw hektolitrōw kŏżdyrok, chocia i Miymce poradzōm wysłepać sporze – strzydnio sto śtyrdziyści litrōw na chopa. We niyftorych rygiōnach to i tuplowanie.
– Cudze ludzie mianujōm Bamberg miastym chopōw zaciōnżōnych, bo idzie ujzdrzić moc basokōw – gŏdŏł mi jedyn miymiecki kamrat, ftory dociep, iże we tym miyście strzydnio słepie sie chnet trzista litrōw biyru na chopa.
Przikludziōłech sie do Miymiec nałōnczos jejich festu... wszandy szło uwidzieć: „Willkommen zum Oktoberfest”. To u nich na isto nŏjsrogszy i nŏjgłōśniyjszy spojstrzōd miymieckich festōw piwnych. Ze Frankfurtu wykludziyli my sie ze mojim kamratym Leszkiym (Polŏk, ftory stawiŏł werk we Eisenhüttenstadt i tam łod 1961r łostŏł do terŏzka) cugym do Kolonii, jednego ze nŏjstarszyjszych miast we Miymcach, takigo wywołanego łostrzodka kultōry i kōmsztu. Tam ci my napoczli piwym Kölsch, wywołanym kolońskim piwym we Brauerei Zur Malz Muhle (na Heumarkt 6), kaj szynkiyrze we takich dugich mantelszyrcach przetwiyrali sie tam a nazŏd i szynkowali Kölscha byzuchantōm przi tyngich drzewiannych tiszach. Kej ino wysłepali jedna glaska zarŏzki pokazowała sie inkszŏ, blank pŏłnŏ. Światłożōłty Kölsch jes warzōny ze srogij ilōści chmiylu i serwiyrowany we izbetnyj tymperaturze we takich ajnfachowych, wōnskich sztampelkach do kerych wlyjzie ino 175 gramōw biyru. Ku tymu – jak to zawdy we Miymcach – byzuchanty ćkajōm fetowne jŏdło: warzōnŏ masnota ze panczkrałtym, ajsbajny abo take ichnie „Himmel und Erde” znaczy sie, parszczōny puding ze kwie świńskij do kupy ze kartoflōma i pōnkōma (tegoch jesce skorzij nigdy niy jŏd!).
Nō, kciŏłech pomaszkycić i inksze zorty piwa, tōż tyż sztartli ci my ze tym kamratym we rajza po roztomajtych szynkach i kaczmach Kölnu, coby już na łostatek wylandować we Fruh am Dom (Am Hof 12-14, Altstadt-Nord), nŏjbarzij wywołanyj putyki we Kolonii. Mŏ ci łōna bez sto lŏt i tela tyż czasu prziciōngŏ tamesznych ludzi i wandrusōw. Biyr jes letki i letko sie go słepie, nō i tyż gŏdali my se pyrsk za Kölscha i Früha. Na drugi dziyń ło szaroku, kejchmy deptali na banhōw, uburdŏłech se, co mie razinku blank gowa niy boli i zarŏzki żech usnōł we cugu, kej ino łōn sztartnōł na śtyro- a pōłgodzinnŏ rajza do tego München, stolicy Bayerōw.
Czym bliżyj cylu, tym barzij głōśno bōło we wagōnie. Smarkate amatory piwa (we Miymcach szesnŏstolŏtki mogōm jawnie pić ankohol) słepali bernsztajnowy trōnek i larmowali choby nŏjynte. Medikowŏłech sie tak na głōs eźli strzimia ta cŏłkŏ holaryjŏ i sroge larmo Oktoberfestu. Anich sie spodziŏł jak łozwała sie dziołcha (baba?) kole. Dochtōrka ze Ludwigshafen miyniōła, iże monej spodobŏ mi sie launa i sztimōng tego festszpilu.
– Miymce na piyrszy łoka mrzik niy sōm za tela przocielske – prōbowała mi to wytuplikować. – Ale już po jednym abo drugim zajdlu biyru stŏwajōm sie fest drugim rade.
Toch ci już dŏwno tymu wymiarkowŏł, bo jŏ mōm mocka kamratōw wszandy we Miymcach, i to po łobiuch zajtach dŏwniyjszych granicy miyndzy DDR-ym a Richtik Fajnymi Niymcami.
Monachium, jedne ze nŏjsrogszych miast we Miymcach, na przełōmie lata i jesiyni jes przefolowane, „pęka w szwach” – jak to masze mōndroki gŏdajōm.
Kukli my, zajzdrzili ze kamratym do Muzyjōm Piwa i Oktoberfestu (Bier- und Oktoberfestmuseum), kaj idzie zapoznać sie ze piyńciōma tysiōncami lŏt historyji tego nŏpitku i ku tymu jesce pomaszkycić roztomajtych zortōw. Jes ci łōne we jednyj ze nŏjstarszyjszych kamiynic Monachium (wandluje sie łod XIV wiyka) a byzuchanty-turisty mogōm sie dowiedzieć moc ciykawōstek ło historyji sztofu i Oktoberfeście.
Na dwiōch sztŏkach muzyjōm jes gŏdka ło nŏjsrogszym festszpilu na świycie, ftory zbajstlowali piyrszy rōłz we 1810 roku na wiesieli jejich krōla Ludwiga I ze ksiynżnōm Teresōm von Sachsen-Hildburghausen. Tyn ci juzaś ze ludowygo świynta przełōnaczōł sie we tyn nŏjsrogszy festin świata.
Dowiedzielichmy sie ze kamratym, co miymiecke piwo, razinku we Monachium sztyjc jes warzōne tak, jak to typlikujōm zakōny ze 1516 roka – ze malcu, wody, chmiylu, drōżdży i blank niczego wiyncyj. Żŏdnych ci tych (modernych terŏzki) kōnsyrwantōw, żŏdnych ci tam sztucnych farbōw ani wōniŏczkōw. Idzie tyż ci jesce, jak ftoś poradzi to strzimać, kuknōńć do Pfaffen na Heumarkt 62 abo do Reissdorf Brauhaus przi Kleiner Griechenmarkt 40.
Łoba ze kamratym Leszkiym zaplaniyrowalichmy nastympnŏ haltynsztela we Hofbräuhaus, nŏjbarzij prōminyntnym browŏrze i biyrsztubie we München.Ta sztela, jak i cŏłkie miasto bōło festelnie nafolowane. Hofbräuhaus, założōny we XVI wiyku jako browŏr ksiōnżyńci, moge ugōścić, urŏczyć bez dwa a pōł tysiōnca fajrujōncych, a dlŏ kolyjnych sōm ku tymu place we łogrōdku piwnym. Turisty słepiōm, suchajōm damfkapeli i prziglōndajōm sie tymu ci bajerskimu tańcowaniu ze klackaniym sie po szłapach. We tyn dziyń tulmy byli tak gōśne, iże chnet bych bōł łoguch, i na łostatek, tak by tak dŏłech se pokōj, bo niy udało mi sie łobsztalować piwa. Miŏłech ino nŏdziyja, co na tym ichnim wywołanym Oktoberfeście bydzie sie nōm lepszij darzić. Niy śleciała jesce godzina kej erbli my frajne bilety i zajimali my swoji place we celcie Schottenhamel (szkocki barōn), jednyj ze śtyrnŏstuch tymczasowych biyrsztubōw, ftore przijimajōm i rŏczōm wszyjskich uczystnikōw tego festszpilu. Kej my ino zicli, pojawiyli sie ōłbry łobleczōne we swoji kostimy, a literokowe, gryfne szklanne kufy wartko wypŏłniyli sie piwym Spatenbrãu, szpecijalnie narychtowanōm łodmianōm na tyn Oktoberfest ło farbie kupfru i malcowym charaktyrze.
Mocka byzuchantōw miała łobleczōne tradycyjne bajerskie łobleczynie; chopy paradziyli sie we tych jejich Lederhosen (zielōnych, skōrzannych galotach na fajnych hōłzyntryjgrach, a babeczki we keckach-tryjgerokach). I niy śleciało (przi literokowych zajdlach) ani kielanŏście minutek, kej łozkulŏł sie tyn frajbiyrfest i napoczli my śpiywać po cichuśku, polekuśku do kupy ze ludziami przi inkszych tiszach. Kolybali my sie we rytmus muzyki ze zajdlami biyru ze szopōm w gracach. Szło by jesce zajzdrzić do inkszych celtōw, choby do: Hippodromu, Armbrustschützen, Hofbräuhaus, Winzerer Fähndl, Käfer-Festzelt, Sportschützenzelt, Weinwirt, Löwenbräu, Augustiner abo Ochsenbraterei tela, co jŏ niy znōm takigo strzimałygo chopa.
Na drugi dziyń po połedniu siedzielichmy już we cugu, ftory gzuł na pōłnoc do roztomiyłego i piyknistego Bambergu. Piyrsze spōminki ło Bambergu pokŏzali sie już we 902 roku a terŏźniyjsze miasto wystawiyli na siedmiuch grōniczkach podanie jak starożytni Rzym, i je ci łōne wpisane na tyn listek światowygo dziydzictwa kultōry UNESCO. Z wiyrchu wszyjskich grōniczkōw łozciōngŏ sie anzicht na gryfniście zachowane stare miasto, poprzerzinane łodnogōma rzyki Regnitz. Niyftorzi miyniōm, co samtyjszy Domplatz jes chnet ci nŏjgryfniyjszy we cŏłkij Ojropie.
Jes ci sam nojsrogszŏ grōmada brōwarōw na świycie, a miasto same sie mianuje dōmowinōm, faterlandym biyru. Takim ci światowym placym, ftore jes takōm ci zymfōniōm tōnacyji B – Barock, Brot, Brücken, Bier (barok, chlyb, mosty i... piwo).
We 70-tysiyncznym miyście jes mocka szykownistych biyrsztubōw ale takōm na isto nŏjbarzij wywołanōm i wyrōżniajōncōm jes jedna jedzinŏ: Schlenkerla (na Dominikanerstrasse 6), widzianŏ ze swojij ćmawyj, bamberskij szpecyji.
Biyrsztuba Schlenkerla lygła we samym syrcu Brambergu i jes do tego miasta tym, czym dlŏ Monachium Hofbräuhaus. Stawiyli jōm we 1678r (mianowanŏ nŏjskorzij „Modry Lyjw”). Gŏdŏ sie, co jedyn ze włōściciyli tego szynku we XIX w tak niypozornie ściepowŏł faski z biyrym ze rolwagi, iże jedna śleciała ci mu direkt na szłapy. Łod tego bōł ci łōn szpotlawy i mianowali ci go beztōż „schlenkerla”, co we gwarze frankōńskij znacy – mały „włōczynoga” (a po ichniymu schlenken łoznŏczŏ tyż jesce szmatlanie szłapami tela, co po gŏrzole). I ta szpicnama, te szpicate miano prziwrziło do tyj frankōńskij biyrsztuby już na zawdy i fōnguje do terŏzka.
Chnet czŏrne gorske piwo szmekuje jak wandzōnŏ szinka. Matthias Trum, ftorego familijŏ wiydzie tyn brōwŏr już łod szejściuch pokolyniōw, tak poradzi ło tym rzōńdzić:
– Przeżylichmy wojna trzidziystolytniŏ, srogo światowo kriza, dwie łoszkliwe wojny światōwe a tyn nasz „Brauerei” sztyjc fōnguje. I skuli tego, kej sie mie niyftore pytajōm, co sie zwekslowało bez tyn czŏs, łodrzykōm, iże... blank nic!
Ło szaroku gŏdōmy Brambergowi „auf Wiedersehen”, wlazujymy do cuga, ftory mŏ nŏs zakludzić do Bremy, portowygo miasta, kaj wszyjskich prziciōngŏ ichni Altstadt, stare miasto, katyjdra i Rathaus, znacy magistrat.
Ale nŏjważniyjszōm atrakcyjōm jes jednakowōż Beck (Beck’s Brauerei Bremen) – nŏjsrogszy brōwŏr we Miymcach. Richticzny miymiecki „lager” (nŏjbarzij wywołanŏ zorta biyru spodnigo gerowania) warzōny je nad rzykōm Wezerōm we pojstrzodku tego hanzyatyckigo miasta. Pohałzowalichmy po tym brōwarze, a tam dŏwali nōm na skosztōnek richticznygo, łagōdnygo ale i ristik Becka (Beck’s i Haake Beck), warzōnych sam łod 1879 r. Ku tymu tyż szło jesce pomaszkycić pŏra mynij znōmiynnych nŏpitkōw wyrŏbianych dlŏ Miymcōw (barzij do miymieckich babōw): piwo ze limōnadōm, ze zielōnym tyjym, citrōłnowym „sprit’em” abo apluzinowōm „fantōm”.
I sam sie werci terŏzki spōmnieć, iże piwo (ło czym jŏ już kejsik gŏwyndziōł) jes na isto nŏjstarszyjszym nŏpitkym wytworzōnym bez czowieka. Bezmać poczōntek mōg być i taki: jakosik baba przepōmniała przi klachach (i to już piyńć tysiyncy lŏt tymu nazŏd) zebrać ze sia do chałpy friszny chlyb, śleciŏł dyszcz i napoczło sie jejigo gerowanie. Chop prziszŏł ze gōnu, skusiōł sie, pornōł deczko i tak ci już chopōm... do dzisiŏj łostało.
Możno niy bōło to tak ganc ajnfach i na isto prŏwda ale nad wszyjsko, tak by tak szlukna sie na łōnyj zdrōwie.
Ino niy piwym pochechlanym ze apluzinowōm „fantōm” lebo wykwyrlanym ze zoftym!!! Nō... moge być do kupy ze jakōmsik szykownistōm cyjntlōm naszyj gŏrzołecki ale niy ichniego „doppelkornu” (bo ździebko za letki).

_________________
Ojgyn z Pnioków