Świętochłowice - Forum bez polityki

Idzie to tyż posuchać na www.ojgyn.blog.onet.pl

Wiycie! Żŏdnŏ cheba kōnfesyjŏ niy prziczyniōła sie barzij do uświyncyniŏ wina niźli judaizm, a zarŏzki za niym – krześcijōństwo. Te same idzie tyż ci pedzieć i ło piwie, ftore jes na isto nŏjstarszyjszym nŏpitkiym ankoholowym. Ale ło tym deczko niyskorzij, i przi inkszyj przileżitōści połozprawiōm. Fōrt mi roztomajte łochyntole przeciepujōm, co jŏ gŏdōm ciyngym ło gorzŏle i beztōż tyż bele kaj posznupołech we internecu a i we roztomajtych cajtōngach, i znŏdech artikel we „Der Spiegel” Mathiasa Schreibera i inkszy we „Courrier International” poduk kerych byda terŏzki ło tych szmektnych nŏpitkach berŏł.
Niy ma takigo ōłbstu, łowocu, ftory by rosnōł tak poblisku, wele tyj kolybki ludzkōści, jak winogrōna, wajntrauby. Przecamć już ze katyjmusu boczymy, iże Noe i jego trzech synkōw wykludziōło sie yntlich ze tyj arki. I cōż tyż to robi tyn Noe, tyn łojciec rodu ludzkigo, na dziepiyro co łosuszōnyj ziymi? Anō, skuli tego, iże bōł bambrym, tōż tyż zarŏzki zasadziōł winnica. A kej sie niyskorzij nasłepŏł wina, naprŏł sie to i legnōł blank sagi na ziym. Ta Ksiynga Rodzaju, we ftoryj Noe sadzi winnica, łostała napisanŏ kajsik kole VI w. przed Pōnbōczkiym. Na zicher ale na Bliskim Wschōdzie uprŏwiali winorōść już mocka skorzij. We Gruzji i pōłnocno-wschōdnij Turcyji znŏdli jōnczka, kerny winne, ze flancōw na zicher uprŏwianych bez czowieka kajsik kole 6000 lŏt przed Pōnbōczkiym. A juzaś we gōrach Zagros we Iranie archyjologi znŏdli presa do wina, zbajstlowanŏ ōngyfer 5000 lŏt p.n.e. Bali i we Mezopotamiji i Ygipcie uprŏwali ludzie wino. Moc rŏd miŏł je legyndarny sumeryjski krōl Gilgamesz, sprawca miasta Uruk, tak samo jak Ozyrys, ygipski bōg śmiyrci. Wino bōło łozkidane naobkoło ōłtorzy ale i bez ichnich kaplanōw słepane nałōnczŏ religijnych cyrymōnijōw, łobrzōndkōw. We łobiuch ale kultōrach kŏżdydniowym nŏpitkiym bōło radszij piwo, szafniynte przi gerowaniu jynczmiyniŏ i żyta (polskij pszynicy). Słepanie wina bōło ale zawachowane dlŏ ichnich kaplanōw i ślachytnie i zŏcnie urodzōnych.
Poczōntki wyrŏbianiŏ wina siōngajōm zŏraniŏ naszyj kultōry intelyktualnij. Łod niypamiyntnych czasōw uprŏwiano winorōść we Azji Myńszyj, Chinach i we Ygipcie. Za kolybka winnyj latorōści miyni sie ta razinku Azyjŏ Myńszŏ. We biblijkowym raju – we dorzyczu Tygrysu i Eufratu – a i tyż we dziydzinach dzisiyjszego Iranu i Afganistanu, winorōść uprŏwianŏ bōła wele 5000 lŏt p.n.e. Podszukowacze udowodniyli, iże winorōść uprŏwiali we Ygipcie tyż już we szczwŏrtym tysiōnclyciu przed Pōnbōczkiym, co potwiyrdzajōm roztomajte malōnki ściynne ze tego czasu ze łogrodami winorōści, winobraniŏ i wyrŏbianie tego nŏpitku. We Mezopotamiji słepało sie i wino, i piwo, i to ku tymu samymu jŏdłu. Łożyrali sie ludzie i łożyrali sie bogi.
A skuli tego, co boske słōńce dŏwało winu ciyńżkŏ słōdkość, winorōść bōła tajlōm boskości. We roztomajtych religijnych tekstach winne grōno mianowali „źrenicą oka Horusa” a szafniynte śniego wino skłŏdało sie poduk nich ze płaczkōw tego boga niyba.
Wino stanōło sie grōntnym wodnitym towŏrym spōżywczym, lyjbynsmitlym dziepiro u starożytnich Grekōw, zatym jak Minojcyki ze Krety szafnyli kole 1700 lŏt p.n.e. piyrsze ślachytne zorty winogrōnōw. Greki znali aże 150 roztomajtych zortōw winorōści. Trza sam jesce dociepnōńć, co we Ygipcie, Grecyji, a niyskorzij i we Rzymie, zatym tyż we czasach ojropyjskigo strzydniowiyczŏ wino miyszało sie ze wodōm. Ino łofiara ze wina dlŏ greckich bogōw łozlywało sie i słepało sie niyłoztworzōne. Zawdy tyż ale wlywało sie woda do wina a niy na łopach, bo to razinku wino bōło czymsik istym a woda ino przidowkōm. Inkszŏ raja bōłaby deszpektym dlŏ ichnich bogōw.
Jakosik greckŏ legynda miyni, iże bōg wina Dionizos śmietnōł kejsik ze tyj Mezopotamiji do hellyńskij Azji Myńszyj, skuli tego, co ludzie nad Tygrysym i Eufratym zatraciyli sie we grubelackim słepaniu piwa. Dionizos prziniōs zatym greckimu zegrodnikowi Ikariosowi do chałpy napŏłniōny winym bukłak, coby naumieć go kōmsztu uprŏwianiŏ winorōści. Tyn Dionizos, kerego we Rzymie mianowali Bachusym, bōł wrōłz bogiym wina, jak i plymnyj przirody. Wystŏwiano go jako szykownego, modego karlusa ze babskōm fresōm, ale kej wystympowŏł nałōnczŏs łozpustnych pochodōw, fakelcugōw ze tańcujōncymi we byrauszu, ykstazie menadōma, nimfōma i satyrōma, pokazŏwano go jako fest pragliwego, niynażartego capa abo byka. Ze tych ci religijnych procesyji pōnoć wziyny sie podzimowe świynta wina, ftore fajruje sie do dzisiŏj.
Te pierōnym dŏwne fajery lecy kedy łodbywali sie łobyczajnie jak u historikera Ksenofonta (430-355 r. p.n.e.) lebo filozofa Platona (427-347 r. p.n.e.) – kŏżdy śnich napisŏł kōnsek pod mianym „Uczta”. Legyndarnŏ „Uczta” Platona to przikłŏdnŏ jednota głŏdkigo kōmsztu wymōłwy, mōndrōści, kultōry diskusyji, przocielstwa i kōmsztu życiŏ. Wyczytŏłech kajsik takŏ łozprŏwka miydzy poytōm Agatonem a jejigo rechtorym Sokratesym: „... ułożył się Sokrates i zjadł, a inni też; każdy odlał z kielicha trochę napoju na cześć bogów, pochwalili boga śpiewem wedle zwyczaju i przystąpili do trunków.”
Medikowali tameszne ludzie ło przōniu, szykowności i piyknie, ło wiykuistym żywobyciu i niyśmiyrtylnōści. Tak ale ślynczeli, meditjyrowali przi pomiyrnym słepaniu wina. Iste bōło niy ino to, coby przoć gryfniście, ale to tyż, coby piyknie słepać. Ino krześcijōństwo, ftore łopiyrało sie na Starym Testamyńcie, łozwinōło jesce barzij tyn uduchowiōny szimel gŏdania ło winorōści i ło winie.
Autory Nowego Testamyntu pewnikiym znali platōński idyjŏł „sympozjonu”, takij chopskij gōściny na keryj wiynkszōściōm słepało sie wino i łozprawiało, kej przeniyśli go na Łostatniŏ Wieczerzŏ, znacy sie mszŏ świynto. Ywangelisty nawiōnzali do platōńskigo szimla biysiadowaniŏ, ftore wrōłz ze winym łożywiŏ tok kultōralnyj łozprŏwki ale niy dozwŏlŏ wekslowaniŏ jij we łożyrokowyj breweryji. I tak by szło jesce bez pŏra godzin ło tym winie łozprawiać ale jŏ ino spōmna choby ino take take jak to Jakub kwoli swojigo synka Judy słōweckami: „Prziknōłtluje łōn swojigo yjzelka we winnicy i zdrzebia yjzlowe u winnych latorōści. We winie bydzie prŏł swoji prziłodziyni, a we kwie winogrōn – swōj klajd. Bydōm mu sie fōnkrować ślypa łod wina, a zymbole bydōm biŏłe łod mlyka.” We wanieliji poduk św. Jŏna Pōnbōczek gŏdŏ: „Jŏ jeżech prŏwdziwym krzŏkiym winnym, A Łojciec mōj jes tym, ftory go uprŏwiŏ. Jŏ jes krzŏkiym winnym, a wy – latorōściōma.”
I tak wino, tyn nŏpitek łodświyntnyj mesijōńskij gościny, przinoleżi we Starym Testamyńcie – wele łoliwy, łobiyli, miodu, moszczu, gadziny – do siedmiuch darōw Ziymi Łobiycanyj, ftorŏ przirzykniyntŏ bōła Żydōm po wyjńściu ze niywoli ygipskij.
To tela ło winie i werci sie sam terŏzki deczko pospōminać ło inkszym szmektnym nŏpitku, ło piwie. Za pierōnym starego piyrwyj, ludzie naumieli sie uprŏwiać łobiyli, żōńć je, siylać, łoddziylać ziŏrka łod słōmy praniym kijami, zatym melać je miyndzy bergami, dodŏwać deczko wody, uklepywać i piyc na łozgrzōnych bergach. Na tyn szimel już 10 tysiyncy lŏt tymu nazŏd ludzie robiyli chlyb. A do wytwōrzyniŏ ajnfachowego biyru styknie razinku chlyb i woda – dwa skłŏdniki, dziynka kerym napoczynŏ sie ankoholowe gerowanie. Taki nŏpitek ło gynstōści bryji jes na isto moc masny, chocia deczko kalny i niy za tela szmektny, ale mŏ we sia... ankohol. Do dzisiŏj tak prŏwdōm niy wieda eźli ludzie, ftore poradziyli piyc chlyb wiedzieli tyż piwo. Ale tyn chlyb do narychtowaniŏ biyru wykorzystali Sumery – piyrszŏ cywilizacyjŏ, we wtoryj kultōrowyj erbiźnie sōm papiōry, ftore gynał gŏdajōm ło warzyniu piwa.
Bezmać już we Biblijce, we tym starożytniym Kodeksie Hammurabiygo, ale tyż we roztomajtych szriftach krōla Nabuchodonozora, świyntyj chińskij ksiyndze Shu-king, we staroinderskij ksiyndze mōndrokōw Zend-Awesty i we mocce inkszych szriftach spisanych abo to na papirusie, abo tyż na gliniannych tabulkach spōmino sie, spōminało sie ło tym goldowym, burzōncym sie nŏpitku znaczy – ło piwie. I zarŏzki musza sam dopedzieć, co słōwecko piwo wandluje sie ze prasłōwiańskigo słōwecka pivo łoznaczajōncygo nŏpitek, trōnek znacy łod piciŏ (tak jak polske paliwo wandluje sie łod pŏlyniŏ). Nŏjstarszyjszy zapis we polskim jynzyku ze słōweckiym pivo napisŏł jedyn istny niyjaki Lutosław ze Chrościechowa we sztrofce ze 1414r a szło to tak:
„Caplanye Chces polepsycz dusze swey
nemow czansto pywa należy
Bocz pywo yest dzywny oley
wancz snych clamanyo Chopi
A rzekocz Salenij są Popy...”
Co by szło na polske przetuplikować tak:
„Kapłanie chcesz polepszyć duszy swej
Nie mōw często piwa nalej
Boć piwo jest dziwny olej (napój)
Więc z nich kłamią chłopi
A rzeką (gdy mówią) szaleni popi ...”
Znejdzōne kole miasta Lagasz we świōntyni bōgini Bau bōncowe tabulki skazowali, co warzyli tam piwo i wypiykali... chlyb, co na isto szło zawdy ze sia do kupy. Ze takigo szykownego „Hymnu do Nikasi” (to bōła bōginka piwa) wiymy, iże piwo warzyło sie ze zgerowanego we wodzie chlyba. Trza sam jesce dociepnōńć, iże warzyniym piwa zajimali ino baby, biyrbrałery ino wszyjsko wachowali i wszyjskim tyż reskiyrowali. Eźli juzaś tak do łostatka wiyrzić świyntym ksiyngōm, to piwo bōło nŏrodnym nŏpitkiym Babilōńcykōw, kerzi przi wrŏcaniu sie do dm po srogich bitwach tōmpali niyrōłz – jak idzie przeczytać na jednyj ze bōncowych tabulkōw: „ ... belōntali sie i wrzesceli a szłapy jim Pōnbōczek spańtŏł.” A juzaś we tym wywołanym Kodeksie Hammurabiygo szło wyczytać, co dlŏ wszyjskich ftorzi bydōm fałszōwać piwo abo niy bydōm reszpektować regli przi przedowaniu, skuli łocyganiyniŏ kōntmanōw, bōła ino jedna sztrofa: śmiyrć, łodkraglowanie gowy abo utōnkanie we wodzie. Ygipcijanery znali piwo 2600 lŏt przed Pōnbōczkiym a jejich faraōny mieli piwo za medikamynt i skłŏdali je na łofiara dlŏ swojich bogōw. Szimel warzyniŏ piwa sztyjc łod tego czasu sie weksluje a... piramidy styrcōm do dzisiŏj.
Paryski Luwr przechowuje maluśke bōncowe tabulki sumeryjske, mianowane „Monyment bleu” (kajsik ze 4000 roku p.n.e.) na ftorych wyrzezane sōm ludzie, kere rychtujōm starożytnie piwo ze orkiszu. To bezmać nŏjstarszyjszy dowōd na przirzōndzanie goldowego nŏpitku ze łobiyli. A juzaś nŏjstarszyjszy brōwŏr, jaki udało sie łodkryć, jes we Gōrnym Ygipcie we Hierakopolis i miyni sie, co jes łōn kajsik skole 3700 r. p.n.e. A jes ci we Hamerice taki maluśki brōwŏr pod mianym Dogfish Head we Rehoboth we ichnim stanie Delaware kaj jedyn istny Sam Calagione do kupy ze moc sztudyrowanym archyjologym Patrickym Mc Governym napoczli warzić piwo, ftorego recept wandluje sie sprzodzi tysiyncy lŏt. Tyn McGovern nŏjsrogszōm perzōłnōm łod ankoholi ze starożytnich czasōw. Dropie, szkrobie antyczne nŏczyni, zatym łobaduje to wszyjsko we swojim laborze i tak łodkrōł nŏjstarszyjszy biyr jynczmiōnny (uwarzōne we 3400 r. p.n.e. we gōrach Zagros we Iranie) i ku tymu nŏjstarszyjszy razinku ankohol ze „neolitu”, ftory powstŏł we dolinie Żōłtyj Rzyki we Chinach sprzodzi dziewiyńciuch tysiyncy lŏt. Przitrefiōło mu sie tyż łobadać nŏczynia ze grōbowca krōla Midasa (ze VIII w. p.n.e.) I terŏzki we tym maluśkim brōwŏrze warzōm piwo pod mianym Midas Touch. We inkszym brōwŏrze, Anchor Steam we San Francisco uwarzyli piwo poduk sztrofek hymnu sprzodzi 4000 tys. lŏt ułożōnygo na czyść sumeryjskij bōginki Ninkasi. Juzaś, coby stwōrzić cŏłkŏ gama zartōw biyrōw ygipskich tyn Calagione do kupy ze McGovernym brali wyniki badaniōw, ftore byli robiōne we grōbowcu krōla Skorpiona I, kaj we zbytkach libacyji, zojfynlagi ze 3150 roka p.n.e. znodli dziwoki miszōng feferkautu, tymianu i korijandru. Łopiyrali sie tyż na tym, co znodli przi wykopaliskach we Gōrnym Ygipcie (we Wadi Kubbanija) sprzodzi 18 tysiyncy lŏt. Ze wszyjskimi tymi starożytniymi biyrami to bōły cŏłkie mecyje. Potrza bōło nŏjsōmprzōd tyż wypokopić starożytnie dzike drōżdże i ciōngnōć je we srogich ilōściach a wszyjsko niyskorzij trza warzić we srogich grocicach, we kastrolach pod ftorymi polōło sie suszōny mist, suszōne krowińce. Spodek tych kastroli musiŏł być ale izoliyrōwany cegłōma. Trza tyż sam jesce dopedzieć, jakŏ tyż rōla łodgrŏwało piwo we starożytniōści. Kŏżdy arbajter, ftory bakŏł przi stŏwianiu piramidōw musiŏł dostać kŏżdydziyń łod śtyruch do piyńciuch litrōw biyru. Bōł tyn biyr zarōwno skłŏdnikiym łodżywczym, nŏpitkiym moc łorzyźbiajōncym, jak i wynadgrōdzyniym, gyhaltym za procnŏ robota. Piwo bōło zasugōm, geltakiym dlŏ Ygipcjanerōw. Neści, iże te piramidy niy byli by postawiōne, kejby biy bōło za tela piwa.
Coby sam niy pedzieć, mōndroki miyniōm, iże łożarstwo, słepanie gorzŏły jes włŏściwe czowiekowi ale tak prŏwdōm to ludzie niy sōm we słepaniu samōtne, bo take na tyn przikłŏd elefanty, kej sie naćkajōm zgerowanych ōłbstōw, to poradzōm trajtać wszyjsko na swojij drōdze, a tyrpniōne, ździebko chycōne ptŏki poradzōm ślatywać ze astōw i kōnorzy. Jednakowōż ludzkōść niy bōła by tym, czym jes, kejby niy ankohol. Gerowane nŏpitki sōm we samym syrcu, samym pojstrzodku wszyjskich kōnfesyji na cŏłkim świycie. Ankohol jes ci we mitelpōnkcie, we postrzodku ludzkigo żywobyciŏ, boto ze grobōw wandlujōm sie nŏjważniyjsze prōbki tego wizynszaftlera, archyjologa McGoverna. We wieluch starożytnich kultōrach śmiyrć bōła postrzyganŏ jako swojij zorty przileżitość, coby słepać. Krywni, przocielstwo umrzitych dekowali jejich grōby nŏpitkōma i nŏczyniŏma, takimi jak rogi do piciŏ garniyrowane agatym, rułkōma ze hyjlynsztajnu (lapis lazuli), a we cufalu keltyckich babōw, fore byli pochowane kajsik we Burgundji we VI w. p.n.e. znŏdli archyjologi zŏcny kesel, do kerego wlazło 1200 litrōw nŏpitku. Krōl Skorpion I (ftoregoch już spōminŏł) miŏł przi sia we zarkofagu mocka amforōw nafolowanych do pŏłna winym i piwym a kej archyjologi wlejźli do zawrzitego grōbowca krōla Midasa (we kurhanie kole Ankary) ujzdrzeli zezwłōki srogigo chopa wele 60-65 lŏt starego, łobleczōnego we szumne szaty a kole niygo uwidzieli nŏjsrogszy zamlōng nŏczyni do słepaniŏ ze ypoki żelazła, jaki choć kedy znŏdli: 157 ajmrōw, żberōw, grocicōw, krużlikōw i becherōw.
Mōg bych sam jesce dugo łozprawiać ło piwie, bo tyn nŏpitek skuplowany bōł we strzydniowiyczu i ze zŏkōnnymi braciaszkōma, i ze ypidymijōm cholyry i wielōma inkszymi zachami, ale to, coch do siela napisŏł, to pewnikym już styknie, prŏwda?

_________________
Ojgyn z Pnioków