Świętochłowice - Forum bez polityki

Idzie to tyż posuchać na www.okgyn.blog.onet.pl

Nó, tóż mómy dzisiôj Wilijô. Jesce niy tak dôwno fajrowalichmy Wielkanoc a sam już nóm sie ta Wilijô, tyn gryfnisty dziyń przikludziół. A Wiycie? Już łod starego piyrwyj, łod dôwniyjszych wieczerzy zadusznych (ja, ja – wieczerzy zadusznych) ta wieczerzô wilijnô zawdy skłôdała sie ze postnego jôdła. Beztóż tyż dôwno, dôwno tymu, gôdali na ta wieczerzô postnik abo pośnik. A wziyno sie to ze tego, iże dôwniyjszy świat pogański fajrowôł świynto przesilyniô zimowygo, kiere zawdy trefiało na dwadziestego pióntego grudnia. I tak, we dwadziestego szczwôrtego fajrowali pogańskie, świynto zemrzitych, ftore bóło tyż łostatnim dniym starego roku, ale tyż i wilijóm nôjkrótszyjszego dnia i nôjdugszyjszyj nocy. I jesce nasze starecki sztyjc dôwali festelnie pozór, coby we ta wilijô niy tkać, niy rómbać, opatermnie ino śmiatać, bele ino niy ku dźwiyrzóm, a kiej trza sie już bóło siednóńć, to przodzij letko lza dmuchnóńć na zic, coby niy przigniyść, niy wymietnóńć abo niy wykurzić tych niewidzialnych byzuchantów, kierymi byli umrzite przociele i pociotki, co przilazowali do nôs na świynta. Tyż niy lza bóło sie wadzić, gorszyć ani ślimtać coby jich niy tropić. I króm próznego talyrza na stole blank dôwno tymu dôwali jesce trzi stołki dlô tych naszych duchów przodków, kierzy tyż przi tyj wieczerzy byli:
„A trzy stołki polskim strojym
kole stoła stojóm prózne,
ze łopłatkiym kôżdy swojim
idzie do nich zwrôcać dłużne.
I pokłôdô na talyrzu
janielskigo chleba kruchy...
Bo w tych zeslach zicnóm ... duchy!”
I szłoby sam mocka ło tym berać, ale mie sie spómniała gyszichta, kierôch już sam we radijoku łozprawiôł, i ło kierô niyftore we telefółnach i ymilkach sie dómôgali, ło ftorô nastôwali. Tóż jóm terôzki przipómna....
Wiela je? Cosik chebach dzisiôj zaspała. Niy ma co gnić we prykolu ino trza wstôwać. Łostatnio cosik niy poradza bez noc spać, ciyngiym ino gawca na buksiok... piyrszô, drugô, poł trzecij a jô jesce niy poradza usnóńć. Nale z rańca to bych gniyła aże do połednia. Cosik mi sie zdô, iże blank mi sie tyn żywot pometlôł, richtik mi sie cosik we tym żywobyciu pometlało, popśnióło.
Za łoknym biôło. Piyrszy śniyg już na Pnioki latoś śleciôł; kierego to już mómy? A dyć prôwda, niydôwno bóło Mikołôja. Dôwnij, kiej sie spómna, to dziecka już łod rana lôtali do starki po bómbóny, szokulady i inksze maszkety. Wczoraj to sam żôdnego ale niy bóło, po jakiymy? Blank niy wiym? Jutro drugô niydziela jagwiyntu.
Nó, już sztreknij sie ze tego prykola! Trza we żeleźnioku nahajcować, coby niyskorzij przeciepnóńć gluta do kachloka we izbie. Napôla ino we jednyj izbie, we srogij izbie niy trza, niy byda przeca i tak tam dzisiôj siedzieć. Cosik ziómb łod nocy chyciół. Na ceście prózno, dziecek niy widać, chocia dôwnij, kiej piyrszy śniyg śleciôł zarôzki pôłno tych najduchów bóło kole szkółki, kole tyj naszyj łochrónki i na szpilplacu wele „Siedymnôstki”. E, dyć tam, dôwnij...
Wszyjskich Świyntych... to już wiyncyj jak miesiónc tymu. Byda sie musiała na smyntôrz zakackać, łoporzóndzić ździebko tyn grób, powyciepować stare dómbki, ziele, chabozie... Nó, Klara, niy bydź zgnióło i chytej sie roboty, bo przeca za cia żôdyn nicego we tym pomiyszkaniu niy zrobi. A idóm po maluśku Gody... trza sie polekuśku na te Dzieciónteczko przirychtować.
Pónbóczek dôł mi tela zwiykować, iże jużech blank przepómniała moja piyrszô Wilijô jesce ze mojóm Mamulkóm, Starkóm i Starzikiym, niyskorzij ze mojim starym Paulkiym, a jesce niyskorzij byli cery: Rółza i Elza, zatym niyskorzij, niyskorzij... ech, tam ...
Bo Gody to sóm, i byli zawdy, take świynta, kiej sie przepómni côłki jankor, côłkie łoszkliwstwa, wybôczô sie wszyjskim, co nóm na łostuda i zgorszynie zmachlowali... a bo: jakô Wilijô – zawdy tak na Ślónsku sie gôdało – taki i côłki boży roczek bydzie.
Wilijô trefi... e tam, niy byda rachować..., chnet bydzie – gôdô Klara i kukô do zdrzadła na ta swoja strzybnoposmorszczanô łod życiowyj „wiydzy” fresa, zmôchanô, zmorzónô, usiotanô drógóm bez te swoji duge życie.
– Musza pedzieć Kosmalinyj, coby mi jakigo kapera przitargała do chałpy, ale żywego, sama go przeca poradza jesce utuc, taki ze dwa kilo, abo możno i dwa, ale take trzifóntowe, te sóm nôjlepszejsze, niy majóm za tela fetu, ale i za tela niy ma driny łości i, kiej sie dobrze wytónkajóm we badywannie, abo kastrolu, niy bydóm take maźglate i ze graców niy wyfuknóm. Narychtuja sie za wcasu jakosik chadra i tucek, praskna je ze dwa razy bez łeb i fertik. Łoszkrobia sie je gryfnie i potajluja na dzwónka, posuja letko solóm i korzynióma, przeciepna talarkóma cebuli, popyrskóm ździebko citrółnóm i łostawia na drugi dziyń we kilszranku. Kiej sie już blank dobrze nasiónknie trza dzwónka niyskorzij posuć mółkóm i idzie je już parszczyć na maśle, ino trza dać pozór, coby sie te masło niy chyciyło, bo by tyn kaper łogorzkniół; niy bydzie smakowôł. Kapera idzie przirychtować pôrã godzin przodzij i wrajzić go do bratruły, coby doszôł.
U nôs w dóma zawdy na Wilijô warzóło sie siymióniotka. Starzi ludzie gôdali, co łóna sie wziyna ze tego, iże kiej sie Pónbóczek, maluśki Jezusek urodziół, trefiyli sie przi betlyjce i Żydy i pogany, kiere we tym Betlyjym miyszkali. Trefiyli sie i niyskorzij trza bóło cosik wećkać, bo mieli srogi głód. I tak ci kónopie prziprycyli Żydy a zasik krupy przitargali – pógany (beztóż tyż sie mianujóm „pogańskie krupy”). Uwarzyli kónopie ze mlykiym, jagły wrółz ze śliwkóma i to bóła côłko jejich wieczerzô przi betlyjce, przi tym Dziecióntecku, przi tym maluśkim, zmarzniyntym, sagusiyńkim....
Dziyń przodzij nawarza côłki kastrol kómpotu do kierego musowo trza jesce wciepnóńć uherki suszóne lebo kobylónki, fajgi, rózinki, pieczki ze jabków i gruszków, morele, dać zoftu i trzitych skórków ze dwióch citrółnów, pôrã nelków i dosik wiela cukru. Możno mi sie tyż i bydzie kciało garusa nawarzić. Terôzki mało fto to poradzi. Bo do tego potrza i kartofli, i mółki pszynnyj (po naszymu żytnij), kónsek dobrego piernika, deczko skurzicy, pieczki ze uherek, jabek i gruszków, rozinki, ździebko soli.
Śmiôć mi sie diosecko kciało, kiej sie mie spytała jedna modo frela do cego idzie dać pasternak, bo to podane jes na pietruszka, ale blank inakszij smakuje?
A pasternak to sie dowo – króm zupy rybnyj – do moczki. Moja cera Rółza to miała festelnie rada moczka, we kieryj musiało być za tela miodnego piernika, pasternaku, zeleru. A wszyjsko to na ciymnym piwie warzóne i zupie ze łebów łod kapera. Ku tymu jesce fajgi, morele, łorzechy mandle, rozinki, cukier, ku tymu ździebko mółki, soli i pôrã kropków citrółny.
Latoś jakosik mi sie niy kce piyc pierników na szpyreckach abo ze marcypanym lebo ze marmóladom i bakalióma. Cheba dóm na tablet kupne; kołocz musowo byda razinku musiała upiyc. We sama Wilijô musza jesce sprawić côłki kastlik makówek. Łóńskigo roka toch tela nawarzóła, iże mi aże do Trzech Króli stykło. Makówki na mlyku i na miodzie, to ci je szpecyjô, sama sie poradza trzi razy na talyrz naciepać.
Terôzki jes ci już biyda kajś tyn mak zemlyć. Dôwnij to mi sie spómino, iże u chopa łod spaśnyj Wieczorkowyj abo u Niysłonego szło zemlyć mak, i – jak fto niy miôł ruły w dóma – móg kołocz na blasze przismykać, to go piekorz tyż przi jejigo upiyk. Terôzki jesce ino to wszyjsko jes u Maloty.
Łod łóńskigo roka to mi łostała choinka ze glaskuglami i lampeckóma. Niy to, co dôwnij, kiej we côłkij chałpie wóniało richticznóm jedlóm na kieryj szpica mój stary sóm wstyrkôł. Nale, moge być i takô chojna, moderno. Dôwnij toch jesce stôwiała drzewiannô betlyjka, kiero mój Paulek dlô dziołchów zbajstlowôł ale, do siela i pastuszki, i côłko gadzina ze tyj betlyjki dôwno sie już potraciyli, połómali. Niy bydzie betlyjki, a i do Panewnik tyż juń niy pójnda, boch już je za starô i taki kyns drógi biyda bych miała przedeptać. We „Józefce” tyż ci pewnikiym gryfnô betlyjka latoś zbajstlujóm, to sie kole nij porzykóm. Dyliny móm powyciyrane, talyrze, szklónki, szolki i inksze szkło pomyte, tisztuch szykownie wybiglowany... kiejsik to sie pod tyn serwet dôwało ździebko słómy lebo możno jakigo siana (pampónie we Maciyjkowicach abo Chorzowie Starym to juzaś we winklu, we kôżdyj ece izby, i kole dźwiyrzy, stôwiali côłkie łociypki tyj słómy, coby jim sie na bezrok biyda do chałpy niy ryła).
Bół tyż i piykny, i festelnie móndry zwyk. Łod wieczerzy wilijnyj wstôwali wszyjskie łoroz, bo stare ludzie gôdali, iże fto przi jôdle łod stoła wstanie, tyn na bezrok ze chałpy łodyjńdzie, pewnikiym wykopyrtnie. Nôjgorzij to tyż ci bóło dziecka uwachować, coby przi Wiliji niy gôdali. Taki bół zwyk, a i kiej sie niy gôdało to i dôwało sie pozór, coby sie łościóm niy udowić.
Na ta pastyrka to jô latoś na zicher sie niy pokaryca. Szłapy już niy kcóm deptać, a i na taki ziómb biyda we tym mantlicku fyrtać. Kiejbych tak jesce jakisik radijok miała, to bych kolyndów posuchała ze Radia Piekary...
Ida ku łoknie, coby uwidzieć piyrszô gwiôzdka na niebie. Możno już fto do dźwiyrzy klupie? Cosik mi sie zdôwało... cheba sie ino zdôwało, bo przeca ani łóńskigo roku, ani tyn, i ani na bezrok żôdyn sam ku mie niy przijńdzie, żôdyn niy nawiydzi. Chocia? Cobych niy scyganióła. Przeca przijńdzie. Kieryś ze naszych kapelónków ze kolyndóm przijńdzie, pokropi pomiyszkanie, porzykô, kościelny naszkryflô na dźwiyrzach: Kasper, Melchior i Baltazar, i po ptôkach. A możno latoś i sóm Farorz nôs samtukej nawiydzi?
A tak na isto, to Wilijô byda miała do kupy ze inkszymi we „Siedymnôstce” ino, iże pôrã dni przodzij, bo sam u nôs jes dosik pôrã takich, co to kole sia niy majóm ci już nikogo. A Gody zółwizół sóm dlô wszyjskich....
„Przibieżeli do Betlyjym pastyrze...
I zagrali Dzieciónteczku na lirze.
Chwała na wysokości, chwała na wysokości
A pokój, na ziymi...”
Napocznółech dzisiôj, blank inakszyj jak zawdy. To wszyjsko bóło na isto. Starki, Ółmy za tym łoknym na piyrszym sztoku już tyż niy ma. A Wy, kiere terôzki suchôcie tego radijoka, cy takij Starki, takij Ółmy niy znôcie? Znôcie, znôcie, możno jedna mô siwe wosy, inkszô juzaś barzij posmorszczanô fresulka abo powykróncane palcyska łod roboty, ale jes, jes takô Babulinka, kierô côłkie tydnie, miesiónce kogosik sie niy poradzi sie doczkać. Kuknijcie we łokna, kaj ino maluśko świycka świyci, kaj możno niy ma chojny, jedli, bo pynzyje niy nastykło. Kuknijcie, i niy łobracejcie gymby łod inkszych ludzi ... A zatym po cichuśku zaśpiywejcie za mojim kamratym Bogdanym Dzierżawóm:
„W malutkim mieście Betlejem,
Narodziył sie Pón.
Moc radości, weselô
Prziniós wszystkim nóm.
A jô na łostatku winszuja Wóm, moje roztomiyłe suchoczki i suchocze szykownistych Godów, łokwitego Dziecióntka pod chojnóm, mocka zdrowiô na bezrok i wszyjskigo nôjlepszyjszego...

_________________
Ojgyn z Pnioków