Idzie to tyż posuchać na
www.ojgyn.blog.onet.plWiycie! Terôzki we mółdzie jes wykludzanie sie bez lato kajsik do Chorwacyji. To jes terôzki dziydzina sama przed sia ale kiejsik to bóła „socijalistycznô” repunlika, kaj bele fto niy poradziół sie lajstnóńć wywczasów. Po jakiymu jô sam łó niym gôdóm? Anó beztóż, iże we latach siedymdziesióntych dôwniyjszô Jugosławijô, jesce za tego istnego Josipa Broz-Tito, to bół sam kole nôs we Ojropie nôjgryfniyjszy kraj, kaj kôżdy kciôł pojechać na wywczasy. My tyż ze mojóm Elzóm byli tam dwa razy. Rółz we Szibeniku (Šibeniku) kole Splitu, a drugi rółz we Dubrowniku, na isto nôjszykowniyjszym mieście Jugosławiji, côłkij Jugosławiji. Wtynczôs ale, we latach siedymdziesióntych tyrało sie do Jugosławii niy na paszport, ino na takô „wkładka paszportowo”, kiero bóła ino tam ważnô. Ta razinku „wkładka paszportowo”, to bóła zorta rajzydokómyntów, ftore wydôwali nóm Polôkóm we latach 60-tych i 70-tych, a kiere to papióry dôwali nóm zwólô na rajzowanie po niyftorych ino dziydzinach tyj „demokracji ludowej”. To bół taki wykôzek, auswajs na rajza we kierym niy bóło zdjyńcia a ważne bóło ino ze naszym dowodym osobistym. Zatym juzaś kajsik we półowie lôt siedymdziesióntych jejździóło sie do tych „dymoludów” na łosztymplowany dowód łosobisty, ale ino do Jugosławiji potrza bóło mieć te łosobliwe „wkładki” ważne do jednyj ausrajzy ze Polski i na wrócynie sie do kraju. Trza tyż ale bóło przodzij erbnóńć „promesa dewizowo” abo jechać bez „Orbis”, kiery dôwôł kôżdymu maluśki taszyngeld; niy bocza terôzki wiela to gynał bóło, ale tak kole sto dularów. My byli dwa razy za rajóm, chocia tam szło sie wykludzić ino rółz na trzi lata. Nale łod czego byli wteda przociele, pociotki. Stykło, iże jedna takô naszô kamratka wbióła do takij „ksiónżyczki walutowyj” sztympel „anulowano” i żôdyn sie niy kapnół, iże na bezrok juzaś my wrółz tam wycióngli.
Nôjprzodzij wypuściyli my sie do Szibeniku (Šibeniku). Szłoby sam mocka łozprawiać i ło Splicie, i ło Szibeniku, ale jô spómna ino jedna rajza, już ze Szibeniku aże do maluśkij miyściny Omišu, takigo dôwniyjszygo pirackigo miasteczka ftore bóło kajś kole 20 kilomyjtrów łod Splitu. Przodzij ale trza bóło wjechać na Cetyna nad rzykóm Cetna, kierô to rzyka przedziyrała sie bez góry Mosor i wlatowała do Adrijatyku razinku we tym Omišu. To bóła richtik gyszpant rajza. Zdôwało sie, co tyn nasz autobus śleci to tyj rzyki... a tam na dole szło ujdrzić motorcykle i autoki, kiere niy wyrobiyli na skryntach. A na samym wiyrchu lajstli my sie (we tych nerwach) po sznicie chleba ze jejich suszónóm szinkóm i po glasce ichnij miodicy za co musielichmy zabulić aże 2,5 dulara (wtynczôs we Polsce tela byli we wercie dwie halbecki gorzôły i dwa paksliki cigaretów Marlboro).
Nó, ale. Ze tych wywczasów spóminómy ze mojóm Elzóm jesce tyn côłki Split. Tam we tym Splicie bół ci srogachny palast Dioklecjana, ftory postawiyli na przełómie III i IV wiyka jako wila dlô tego cysôrza. Zaplaniyrowanô ci bóła ta budówla na muster takigo starożytnigo castrum romanum (warównygo lagru rzymskigo) i przerzinały jóm dwie wnótrzne hulice: decumanus (na poprzyk) i cardo (podużnô). Kôżdo ze tych huliców kóńczóła sie srogim torym we murach: łod zachódu byli to Wróta Żelaźne (Porta Ferrera), łod północy Wróta Goldowe (Porta Aurea), łod wschódu Wróta Strzybne (Porta Argentea) a łod połednia Wróta Brónzowe (Porta Aenea). Łod połednia tyż ci tyn srogachny palast Dioklecjana przilygôł do brzega morskigo, bo tyn cysôrz kciôł sie tam przekludzić jak już poszôłby na ichniô pynzyjô. I tak prowdóm, bół ci to jedziny palast, kiery stôł sie... miastym. To ci bóła côłkô grómada budówli łokolónych murami. I to tyn palast bół napoczniyńciym fóngowania Splitu.
I niy bóło by sam ło czym gôdać kiejby niy to, że kajsik we latach 60-tych napoczli sprawować tyn palast i po pôruch latach gynał łodkopali côłke pywnice tego palastu, ftore byli tak prôwdóm nôjsrogszym na świycie... aptrytym, haźlym do ftorego bez kielaset lôt ślatowało wszyjsko, co tameszne ludzie wysrali. Terôzki ale idzie ci to wszyjsko do łostatka zwiydzać, i to blank bez takigo ci aptrytowygo capiyniô.
Rok niyskorzij wykludziyli my sie do Dubrownika. Nôjfajniyjsze bóło, jak fliger podlazowôł ku landowaniu we tym Dubrowniku. Zdało nóm sie, iże siednie łón direkt na autobanie, bo tak to z wiyrchu, ze łokna łod tego fligra wyglóndało. Ta sztartbana cióngła sie na pozdel autobany i szło uwidzieć jak szoferoki nóm môchali gorzciami. Piyrszy tyż rółz pofurgli my hamerikańskimi fligrami bo Jugole, inakszij niźli Polôki, sprawiyli sie swoje fligry „boeningi” i „douglasy” we Hamerice. Nale, to wszyjsko jesce psinco. Byli my we tym Dubrowniku, kiej przijechôł hań Prezidynt Tito. Jak tyż możno miarkujecie, wszyjskie tameszne srogie perzółny zawdy mieli łobstawa, takich ichnich „borowików”. Tito tyż miôł. A, iże łón bół na isto szpasowny, wicny chop i kocynder, te „borowiki” musieli festelnie ci na niygo dôwać pozór. Rółz tak na łodwieczerz siedzieli my sie we takim maluśkim szynku przi piwie i suszónych rybach a tam ci we winklu tego szynku balanga jakosik srogô tam zbajstlowali. Fórt i jednym ciyngym te wszyjske tameszne chopy sztrekowali te ichnie „lufki” (Jugole słepali swoja rakija ino ze takich podugowatych achtlików, ani to flaszecki, ani to kulawki). Słepali jedna laga za drugóm, a pôruch chopa, już deczko starucnych, radowało sie choby byli na wiyjskim wiesieli. Chopy już mieli trocha pod myckóm i – jak to łóni mielie we zwyku – napoczli śpiywać te swoji śpiywki. A sam naobkoło gzujóm policyjne autoki na ziryjnach; na isto cosik sie dzieje, auflauf i róntas jak sto diosków. Łorôz wparzóło rajn dwuch takich srogich chopów, kukajóm tak po wszyjskich ekach, i po jakisik kwilce fresy jim sie lachajóm, chichrajóm... podlazujóm do tyj eki, tam kaj te starziki słepali, śpiywali i stanyli tak sztram kole nich a ółber kôzôł wszyjskim inkszym, cudzym wylazować drab ze szynku. Prziszli my do hotylu i przi wieczerzy pytómy sie gospodzkigo, co tyż to sie dziôło? A tyn ółber – musza Wóm pedzieć, iże bez pôra lôt robiół za łosobistygo kelnera na wyspie Brijuni (wł. Brioni) tego jugosłowiańskigo Prezidynta – gôdô, iże nic sie niy stało, tela ino co tym ichnim „borowikóm” prezidynt Tito pitnół „na miasto” jak to miôł we zwyku. Miôł ci tyn Josip Broz-Tito bele kaj, we wszyjskich dziydzinach, pôłno przocieli, kamratów ze partizantki, kierym za zasługi niy dôwôł myndali, a ino „koncesyje” na take razinku maluśkie szynki.
Nale, terôźniyjszô Chorwacjô jes ci krajym aże 1185 wyspów ze kierych ino 49 jes zamiyszkałych. Na tyn przikłôd na wyspie Sveti Andrija miyszkô ino jedyn chop. Nôjsrogsze śnich to: Cres, Krk i Brač. Spómnieć tyż ale potrza ło inkszyj, terôzki fest we mółdzie, ło wyspie Hwar. Wyspy Cres i Krk sóm chnet jednako sroge, (majóm bez 405 kwadratkilomyjtrów) i leżóm blank wele siebie.
Na tyj wyspie Cres (wł. Cherso) jes ci szykowniste słodkowodne jezióro, taki tajch ło mianie Vransko. Jes ci łóne dosik gymboke ale jego woda blank niy miyszô sie ze morskóm, słónóm wodóm, co jes ci jakómsik na isto łosobliwóścióm. I niy bóło by sam co za tela łozprawiać kiejby niy jedna gryfnistô legynda, take chorwacke łozprawianie. Gôdô sie, iże kiejsik, pierónym dôwno tymu nazôd na placu tego tajchu bół srogi zôgón, pole, kierego włóściciylkóma byli dwie szwestry: jedna moc zabranô i pijynżnô, a drugô próznô choby fojtowski miech po świyntym Môrcinie. I jak ci to we wszyjskich bôjkach bywô ta chudobnô bóła dobrô a ta pijynżnô bóła festelnóm sekutnicóm, ftorô napoczła tyj dobryj wszyjsko zebiyrać. Beztóż tyż dosióngła jóm boskô sztrofa – prziszło sroge tómpani, trzynsiynie ziymi i potop. Jeji zómek łostôł zbulóny i zatopióny. Bezmać – jak to niyftore łozprawiajóm padanie do tyj stwory ze Loch Ness – do dzisiej idzie uwidzieć na dnie tego jezióra łostatki tego zómku a ponikedy słychać ze dna bicie gloków.
Drugô srogo chorwackô wyspa to Krk (wł. Veglia) – chnet nôjsrogszô wyspa Choracji, kiero jes na morzu Adrijatyckim we takij zatoce Kvarner, a na kierô idzie sie karnóńć bez srogi Krcki Most dugim na chnet półtora kilomyjtra. Na tyj wyspie znodli kiejsik nôjważniyjszy zabytek jejich pisaniô, znacy sie takô Płyta z Baszki (Baszczcianska Plocza). To taki zabytek ze XI wiyka wyrzezany we kamiyniu. Jes ci łón napisany „głagolicóm” znaczy sie pismym wypokopiónym bez Cyryla i Metodego. Ja, ja bez Cyryla i Metodego, bo dziepiyro niyskorzij jejich szkolorze wysztudiyrowali ta „cyrylica”, kierô bóła deczko lekszyjszô łod tyj „głagolicy”, ftoróm byli pisane niyftore papióry jesce we XV wiyku. Idzie pedzieć, co na winkszóści chorwackich wyspów sóm łoszkiyrtki po Illirach, Grekach lebo Rzymianach. Nó, i pôłno jest roztomajtych zwónniców, marktów, kamiyniannych huliczków lebo klôsztorów.
Inkszóm srogóm chorwackóm wyspóm jes Hvar (wł. Lesina) – górzistô wyspa, kierô łodbijô sie łod stałego lóndu na wysokóści miasta Drvenik kajś miyndzy Bracem a Korculóm. Jes ci łóna dugô na 68 kilomyjtrów i szyrokô łod śtyruch do dziesiyńciuch kilomyjtrów. Ta wyspa jes porośniyntô makióm (makchia), ziylinóm strzódziymnomorskóm, kierô twórzóm wiycznie zielóne, „sucholubne” i twôrdoliściate chraści, na ftore skłôdajóm sie: dómb ciyrnisty (Quercus coccifera), dómb łostroliściaty (Quercus ilex), ciderbaum atlantycki (Cedrus atlantica), strom podzimkowy (Arbutus andrachne), blank dzike łodmiany łoliwek abo tyż jesce pistacyjô klyjmowatô (Pistacia lentiscus), merty i erika. Ta wyspa jes tyż mianowanô lawyndlowóm wyspóm skuli tego, iże wszyjske tyn lawyndel flancujóm. A napoczło sie to łod jednego istnego, Velo Grabije, ftory piyrszy rółz tyn lawyndel pasadziół a piyńć lôt niyskorzij bół ci już milijónerym. Króm tego Hwar jes znany ze festelnie niybezpiycznych i kryntych cestów.
Jes ci jesce jedna fajnistô i interesantnô wyspa. Jes ci nióm Brač a przikludzić sie na nia idzie przewózym, feróm ze Splitu. Ze tyj wyspy przwojziyli kamiyń i marmór, kiej stôwiali tyn wywołany Pałac Dioklecjana we Splicie.
Wiela sie gôdô roztomajtych ciykawóstek skuplowanych ze Chorwacyjóm. A to, iże psy „dalmatyńczyki” wandlujóm sie ze Chorwacyji, a to juzaś, co tyn wywołany zyjman Marco Polo urodziół sie na Korczuli, abo, iże Biôły Dóm we Waszyngtónie postawiyli ze marmóru ze wyspy Bracz. Sóm take, kiere jesce miynióm, iże kuglszrajber wypokopiół Chorwat Ladislao Biro, ale to niy ma prôwda, bo tyn istny bół żurnalistóm i artystóm ze Budapesztu, kiery pitnół bez wojna do Buenos Aires. Nó, i jesce szykowniyjsze bôjczynie, iże nasz chopski binder, szykownisty chopski (i niy ino) szlips tyż wynôlyjźli Chorwaty. A bóło to bezmać tak: We 1660 roku nałónczôs fajrowaniô zwyciynstwa nad Turkóma regimynt chorwackich wojôków miôł być przedstawióny francuskimu królowi Ludwikowi XIV. Na karkach te chorwacke oficyjery mieli jedbôwne rańtuchy, ftore tak ci sie festelnie spodobali sie królowi, iże łón stwórzół u sia włóśny regimynt mianowany „Royal Cravattes”. A miarkujecie, co binder, szlips to przecamć polski krawat ze francuska mianowany cravate. I juzaś to niy ma prôwda, bo bezmać gyszichta bindra sióngô czasów piyrszego chińskigo cysôrza Quin Shi Huang’a, kiery żół we latach 260-210 przed naszóm eróm. Nałónczôs łobadowania jego gróbowca wele miasta Xian natrefiyli archeologi na bezmać nôjstarszyjszy łobrôzek dôwniyjszego szlipsa.
Na łostatek jesce deczko mitologiji. Króm tych naszych słówiańskich łozprôwek Chorwacyjô skuplowanô tyż jes ze mitologijóm greckóm. Miasto Korčula na wyspie ło takim samym mianie miôł bezmać gróntować, założić chop ze Troji ło mianie Antenor, kiej to nałónczôs wojny trójańskij Menelaus, król Sparty i ku tymu chop Piyknyj Helyny zlitowôł sie nad jejigo familijóm i dôł zwólô, coby łón tam sie łosiydlół. Inkszô juzaś powiarka skuplowanô jes ze Odyseuszym, ftory miôł góścić na wyspie Mljet (wł. Meleda, łac. Melita) na placu, kiery sie dzisiej mianuje Jaskinióm Odyseusza (Odisejeva Szpilja). Wele tego miyjsca łoztrzaskôł sie jejigo szif i tam trefiół na ta nimfa Kalipso (gr. Καλυψώ Kalypsṓ, łac. Calypso), kierô zahaltowała go tam aże na côłke siedym lôt.
Nale, to by możno stykło, bo niy kca sam rzóńdzić jesce ło tych wszysjkich „naturystach, „nudystach”, ło tych, kierzi majóm rade tyrać sztyjc i jednym ciyngym po sagu, bo to by możno pierónym dugo zetwało.
Zaloguj się
Zarejestruj się
FAQ
Szukaj
