Świętochłowice - Forum bez polityki

Idzie to tyż posuchać na www.ojgyn.blog.onet.pl

Nó, tóż mómy już we wtorek Wilijô, ze Dziecióntkym, a we strzoda napocznóm nóm sie Gody i bydzie szlus ze Jagwyntym. A jô sztyjc i jednym ciyngym spóminóm szykownisty wilijny zwyk: we Wilijô łod tego wilijnego stoła piyrszy moge łodyńść ino tyn, kiery jes nôjstarszy we familiji. Tyn zwyk jest łod richtik starego piyrwyj. Jes ci to na isto starodôwny zwyk, ftory niy ino u nôs tak prôwdóm fónguje. We Grecyji, kaj my ze mojóm Elzóm byli już gryfnych pôra lôt tymu nazôd, piastujóm tyż taki prziwyk. Ale te Greki ci sie snôs, skuli tego, co my zawdy rychtujymy fóra jôdła na świynta, zawdy fest chichrajóm, bo łóne same gôdajóm, iże u nich niy trza zarôzki Godów abo Wielkijnocy, coby pofajrować i fest ci sie naćkać, nó i jak ludzie – szluknóńć. I to niy ino wina ale i tego jejich wywołanego „ouzo”, kiere wyglóndo choby mlyko, kiej sie rajn wleje zeltru. U nich, u tych Greków kôżdy tref familijny to już ci jes na isto srogô przileżytość, coby pojeść, a kiej pojeść, to i cosik wysłepać. I tyż u nich łod stoła zawdy wstowo nôjstarszy ze côłkij familiji. I to jes dobre... kiej już tyż tyn blank zwiekowany po pôruch glaskach ichniygo wina lebo ouzo sie yntlich łocuci, bo możno mu sie jscać zakciało, to już jes rano i wtynczôs jes fajrant, jes szlus ze wieczerzóm. Nale, przed naszymi Godami niy bydymy łozprawiać ło Grekach ino łostanymy przi naszych baranach. I niy kciôłbych, coby mi sam ftosik przeciepnół:
„Cudze chwalicie,
Swego nie znacie;
Sami nie wiecie,
Co posiadacie.”
Piyknô sztrofka, i niech mi sam fto rzyknie, co jij jesce niy słyszôł? Słyszôł, słyszôł, tela co mało fto boczy tego co to wypokopiół, co to piyrszy rółz pedziôł. A bół to Stanisław Jachowicz, rechtór i bôjkopisôrz, fabeldichter, kiery to bół napisôł kajsik we piyrszyj półowie dziewiytnôstego wiyka. Nale, po jakiymu jô ło tym gôdóm? Anó, skuli tego, iże tyn móndrok napisôł tyż inkszô sztrofka ło takij dziywce Adelce:
„Adelciu! Twa imienniczka
Napierała się pierniczka;
Myślisz Adelciu, że jej mama dała?
Nie. A dlaczego? Bo się napierała.”
Nó, ftosik moge rzóndzić, co mie sie jakiesik chopki stôwiajóm (możno po tym greckim „ouzo” ze zeltrym?). To niy ma ale prôwda. Jô to naskwol przipómniôł, bo terôzki jes nôjwyższy czôs, coby pogôdać ło piernikach (na robota jes już fest za niyskoro!). Nôjprzodzij, łodkiela i skany sie znodło u nôs take słówecko – co jô gôdóm? słówecko – sóm tyn piernik, znacy sie feferkuchyn abo lyjbkuchyn – jak gôdajóm? Anó, trza by sam napocznóńć łod pierónym starego piyrwyj (i łostanymi przi polskim słówecku piernik), kiej to we naszyj kuchyni festenie ważne byli korzyni, a w tym pieprz, znacy sie ze miymiecka fefer. I, jak to gôdali, samtukej u nôs, i to niy ino Ślónzôki zawdy mieli jôdło fetowne i „pierne” znacy piyprzne. Kiejsik tyn pieprz, korzyni byli festelnie we wercie i bali za wiela, wiela inkszych towôrów szło tym pieprzym płacić. Nie gôdóm sam i ło tym, co gorzôła ze pieprzym, znacy sie korzynióma, to bół u naszych staroszków medikamynt, medicina na wszelijakô niymoc i wszyjske choróbska (możno ło tym niyskorzij?). Nasze zawdy mieli rade – jak ci to te bildowane, roztomajte angyjbery gôdajóm – jôdać:
„Pieprzno i szafranno – moja mościa panno”.
I tu polekuśku przilazujymy do tych naszych pierników. Ciôsto ze mółki i miodu wyrôbiało sie już łod blank dôwna. Mianowali je miodownikym a skuli korzyni, skuli tego pieprzu, skuli prziprawy „piernyj”, mianowali je dôwnij piernikiym. Mółka rżano (dôwnij ino rżano, bo terôzki to juzaś ino żytniô, po polskimu pszynnô) zbrónocónô we tygliku i wykwyrlanô, wyszlóndrano ze gorkim miodym (takóm patokóm), korzynióma i kapkóm, nó możno achtelkóm szpritu, rumu lebo jakigosik inkszego „arómatu” wrajzowało sie do makutry (dôwnij to sie gôdało na to kopanka) i klotrowało sie, klupało sie te ciôsto kulokiym tak dugo, podwiyl ustało sie klajstrować do tego kuloka. Take ciôsto łowijało sie we takô lajniannô hadra i wkłôdało do zimnicy, kajsik do pywnicy (nó terôzki to do kilszranku) na jakiesik piyńć-szejść tydni. Zdrzałe ciôsto trza bóło popajtać, przerznóńć na tajle, wywalkować, wykulać i upiyc na blasze we trómbie.
Nôjprzodzij te upieczóne ciôsto bóło zawdy jesce twarde, ale tak po dwióch-trzech dniach zmiynkło i szło je terôzki filować czym i wiela tam fto kciôł. I tu nôjważniyjsze – dôwnij do pierników nigdy niy dôwało sie cukru i już blank niy szło jich glaserować, lukrować po wiyrchu. To bół grzych i kôżdô gospodyni by sie takich pierników gańbióła, tym barzij, iże dôwnij pierniki byli na zagrycha przi gorzôle abo na swaczyna ze winym dlô babów. Kôżdô kucharyjô miała tyż swój knif na szmak, na filóng, na dziónie tych pierników. Skuli tego, co pierniki trza rychtować pôra tydni przed świyntami niy gôdóm sam, niy dôwóm żôdnych receptów, bo to już wszyjsko za niyskoro. Nale, terôzki wiycie łodkiel sie wzión taki ałsdruk: ty stary pierniku. Bo to blank niy ma do łostudy i do sprzezywaniô, blank niy! Dobry piernik musiôł dugo zdrzeleć we zimnicy, a kiej już bół fertik, to jesce dugszij go szło sztaplować, ściubić, bo dziepiyro im starszyjszy, tym bół lepszyjszy. Tak tyż kiej sie chopowi rzyknie: ty stary pierniku, znacy, iże sie go mô we zocy i we srogim reszpekcie. Nó, możno terôzki jes inakszij i niy byda sie sam ło to terôzki wadziół. I jesce jedne przi tyj przileżitóści. Kiej jôch bół bajtlym, śpikolym, wszandy fyrtali po świyntach pastuszki. I tyż już łod blank dôwnego piyrwyj tym pastuszkóm, kiej już gryfnie pôra kolyndów powiskali, dôwało sie placek ze piwym. To niy jes nic inkszego nikiej zupa piwno, piernik lebo dobrô moczka na pierniku miodowym. Idzie pedzieć, iże tyż co chałpa, to inkszô zorta moczki. Jedne jes ważne: we kôżdyj musi być pasternak i piernik. Jedna moczka ( u mie sie kiejsik tak warzyło) bóła na ćmawym piwie i zupie ze łebów łod wilijnych kaperów. Te juzaś, kiere nie mieli radzi tyj zupy, warzyli ta moczka ino na piwie i na wodzie we kieryj sie toplali przodzij mandle, roziny i fajgi. Jesce jedne, co kiejsik sie na wilijô rychtowało, to bół garus. W niym driny tyż byli pierniki, tela co côłkie jôdło bóło jesce ze kartoflami. Nale, niy byda Wóm sam przed wilijóm, we poście smaku robiół, bo jesce fto moge pypcia chycić i bydzie ci miôł côłkie Gody popśnióne. Chocia...

_________________
Ojgyn z Pnioków