Świętochłowice - Forum bez polityki

Idzie to tyż posuchać na www.ojgyn.blog.onet.pl

Jutro Wszyjskich Świyntych abo – jak to jesce sam u nŏs we Polsce kielanŏście lŏt tymu nazŏd gŏdali – Świynto Zmarłych. A isto Wszyjskich Świyntych (po łacinie – Festum omnium sanctorum) jes srogōm krześcijōńskŏm paradōm, festym skuli uważowaniŏ wszyjskich moc wywołanych i niyświadōmych świyntych i ciyrpiyntnikōw, kerzy już ci sōm ze Pōnbōczkiym we niybie. Trefiŏ to ci terŏzki zawdy we piyrszygo listopada. He, he, usłyszŏłech dwa-trzi lata tymu nazŏd, jak to jedyn angyjberski dyrechtor ze radijoka, państwowygo radijoka, napisŏł ci bōł do jego utrzidupskich taki moderny SMS, coby – za moc srogōm sztrofōm – niy gŏdali we tyn dziyń, iże to je Świynto Zmarłych, ino Wszyjskich Świyntych.
Kejsik, za pierōnym dŏwnego piyrwyj mianowali te fajery „Dziady”. Bōło ci to gor, łosobliwe świynto, tyn caubrowany czŏs, kej świat żywych i umartych do grōmady sie kuplowali, kerych tajlowala ino takŏ ciyniuśkŏ szwela, i kej nasze dŏwniyjsze starziki i staroszki dŏwali tym umrzitym duszyckōm jŏdło i cosik do popiciŏ, a skorzij wszyjskigo, to dŏwali tym zmarżniyntym duszyckōm sie łogrzŏć przi dōmowyj flamerze, przi domowym łognisku. I za tych naszych blank dŏwnych przodkōw zawdy sie gŏdało, co to niy duszycki mogōm dŏwać nōm na tyj ziymi cosik, ale i my, żywe tyż muszymy dŏwać tym naszym już umartym tym, ftorych już snami na tyj ziymi niy ma. Wiycie! Mianowało sie to tyż wtynczŏs na isto gryfnie: wszyjskie my, żywe i te już pochowane istniejymy do kupy we takim wiecznym, niyskōńczōnym, niyłōgraniczōnym Świyntowicie. Tyn – jak to mōndroki gŏdajōm – „kult zmarłych” jes snami łod zawdy, jes to taki przirodzōny ci nōm insztynkt, jes taki dugi, jak dugo żyjōm ludzie na tyj ziymi. Świynto Zmarłych (jesce niy Wszyjskich Świyntych) fajrowali Słōwianie, a i my sam u nŏs na Ślōnsku, abo jak to piyrwyj ta naszŏ dziydzina mianowała, łod zawdy, i to pŏrã razy do roka. Skuli tego, co dŏwniyjsze kapelōnki niy poradziyli przerzynŏńć tych starych zwykōw, musieli ci je łōne skuplować ze naszōm, wteda nowōm wiarōm.
Sam mi terŏzki gynał sztimujōm gryfne sztrofecki ło jesiyni, ło tym gryfnym podzimiu, kere napisŏł chop, niy Ślonzŏk, bo kajsik ze Szczecina, Leon Ferenc, a kerech ci niy tak dŏwno naszŏł we jakimsik, niy bocza jakim – cajtōngu:

„Słońce przymglone
pola puste
mgłą spowite.
Pajęczyny na trawach
perlistą rosą utulone.
Pożółkłe liście drzew
niedługo opadną.
Wiatry harce zaczynają,
chmury coraz ciemniejsze
snują się po niebie.
Ptaki gromadnie przelatują,
jakby przed czymś uciekając
Chciały zdążyć ...
Dzień krótszy od nocy
może układa się do snu?
A w ludzkich myślach?
Tęsknota chyba za czymś,
co bezpowrotnie minęło...
Dokąd kroczysz czasie,
a my wraz z tobą?”

Kaj kroczŏsz, kaj deptŏsz CZASIE? Gryfne to i takie richticzne, pra? I juzaś musza wciepować polskie sztrofki, bo naszych niy mōm, chociaż niyrōłz prosiōłech ło take roztomajtych ślōnskich „poytōw”.
„Festum omnium sanctorum”, fajer Wszyjskich Świyntych wandluje sie tak na isto łod łod uważowaniŏ dŏwniyjszych ciyrpiyntnikōw, kerzy swoji żywobycie łoddali za Krystusa, a kerych blank ci niy spōminali we „martyrologiach”, we spōminkach wsiowych ani tyż we tym kanōnie mszy świyntyj. Kajsik we III wiyku, kej nastŏł taki zwyk, coby cŏłke relikwie świyntych, abo jejich tajle, przekludzać bele kaj, do roztomajtych kościołōw, napoczło sie uwŏżanie świyntych. Tak ci to pokazŏwali, co wszyjske świynte sōm iściznōm cŏłkigo kościoła, kaj by tyż Łōn, tyn świynty niy bōł. Kej we 610 roku papiyż Bonifacy IV erbnōł łod cysŏrza tyn ci starożytni Pantenon (takŏ świōntyniŏ, kerŏ bōła dlŏ wszyjskich dŏwniyjszych bogōw), kŏzŏł ci tam wartko poskłŏdać, sklapnōńć wszyjskie rylikwije, kere bōł uściubiōł. Zatym poświynciōł bōł tyn cŏłki Pantenon na kościōł krześcijōński pod wezwaniym Matki Boskiej Męczenników (po ichniymu: Santa Maria ad Martyres abo inakszij Santa Maria Rotonda). Łod tego czasu łoddŏwali zoca, wszyjskim tym umartym ciyrpiyntnikōm we – dejcie pozōr! – piyrszego mŏja. Łoszkliwce gŏdajōm, co to bōło trzinŏstego mŏja, ale jŏ tam tela niy miarkuja, i niy byda sie sam wadziōł. Ździebko niyskorzij, papiyż Grzegorz III we 731 roku, przekludziōł tyn cŏłki fajer na piyrszego listopŏda. A juzaś we 837 roku inkszy papiyż zarzōndziōł, coby łod terŏzka piyrszy listopŏd bōł takim gryfnym dniym, we kerym spōminŏ sie niy ino świyntych ciyrpiyntnikōw, ale tyż WSZYJSKICH Świyntych naszygo kościoła katolickigo. Ku tymu jesce jedyn cysŏrz, Ludwik Pobożny, przikŏzŏł fajrować te świynto we cŏłkim kościyle na cŏłkim świycie, na dŏwniyjszym cŏłkim świycie. Trza jesce gynał pedzieć, co u nŏs je Wszyjskich Świyntych i Dziyń Zaduszny (tyn drugi dziyń niy ma już frajny łod roboty, chocia bōł jesce za „kōmuny”). Dziyń piyrszygo listopada spōminŏ tak na isto cŏłkŏ prŏwda ło powōłaniu do świyntości wszyjskich ludzi. Fajer Wszyjskich Świyntych je blank inkszy łod tego Dnia Zadusznego (takigo spōmniyniŏ wszyjskich Wiernych a Umrzitych), co trefiŏ zawdy we drugigo listopada. I coby sam niy gŏdać, to fajer piyrszego i drugigo listopŏda, gŏdŏ ciyngiym ło tym, coby my deptali ku świyntości.
Do kupy i piyrszy, i tyn drugi dziyń przipominŏ ino prŏwda ło spŏlnocie kościoła, kero łobjimŏ świyntych we niybie, tych, kere jesce pokutujōm we tym cŏłkim „czyścu” i tych, kerzy jesce deptajōm po świycie. Te cŏłkie spōminanie wszyjskich świyntych mŏ zdrzōdło we tym piyrszyjszym kulcie ciyrpintnikōw. Szło by jesce sam mocka gŏdać, ale piyrszym, kery niy bōł ciyrpintnikiym, bŏł biszop Marcin z Tours, kerymu sie zemrziło we 397 roku. Wiycie, napoczniyńcie tego cŏłkigo świynta siōngŏ aże do szczwŏrtygo wiyka do Antiochii. To tam piastowali ci spōminanie o wieluch ciyrpintnikōw bez miana, kerych spōminali we piyrszŏ niydziela po Zesłaniu Ducha Świyntego. Trza sam jesce dociepnōńć, co tyn listopadowy dziyń bōł już we wercie we Irlandii i u Ynglynderōw jesce we VII wiyku i dziepiyro blank niyskorzij, we łōsmym wiyku łozkulŏł sie na cŏłkŏ Ojropa. A jesce we XIX wiyku we cŏłkij Polsce, a i sam u nŏs na Ślōnsku, tyż na granicy ze Litwōm i ze Białorusiōm, byli take fajery, kere mianowali „Dziadami”.
A mie sie sam spōminajōm słōwecka, kerech już cheba pisŏł, kajsik już rzōndziōł, ino co nigdy niy je za tela spōminaniŏ ło tym naszym wartkim uwijaniu sie, gibkim przekwanckaniu sie po tym, jak to gŏdajōm, nŏjgryfniyjszym ze światōw. Trza chocia we tyn jedyn dziyń we roku ździebko przibrymzować, poklamać, poślynczeć ździebko ło sia, ło naszych łojcach i ło starzikach, ło tych wszyjskich, kerych już snami niy ma. Bo i tyż kajniykaj mōmy już z rańca mrōz na dachach, na chlywikach, na klopsztangach, na strōmach. Tyż ci na tych strōmach, krzŏkach, harpyńciach listeckōw corŏzki mynij. Na niyftorych blank już ci już nic niy łostało, blank żŏdnego niy ma, wszyjske ci już ślecieli. Łostatni łodfurgnōł nikiej ta briwa ze bŏjki ło rabsiku, ło zbōjcu Madeju. A na łodwieczerz juzaś corŏzki gibcij robi sie ćma choby fto tinta łozlŏł, łozkidŏł na biŏłŏ deka abo na tisztuch. Ja, ja, to już listopŏd na puklu, tyn – jak to kaj indzij gŏdajom – listopadnik cŏłkim pyskym idzie, to tyn miesiōnc, kery sie festelnym jankorym napoczynŏ:
„Stara skarga a próżna – na śmierć sie żałować,
Bowiem ona nikomu nie zwykła folgować:
Bierze stare i młode, kto jej sie nawinie,
Ten pierwej, a ów poźniej, przedsie nikt nie minie.”
Te gryfne słōwecka byli łod Jana Kochanowskigo narychtowane na dynkmal jednego takigo istnego. Gryfne, szykowne, i jak na isto richticzne. Przeca kŏżdy snŏs miŏł jakosik familijŏ, jakisik Łojcōw, Starzikōw, przŏcieli, pociotkōw, kamratōw, kerzy sōm już umrzite, kerych ci juń niy ma kole nŏs, kerzy sōm hań-tam, kaj nasz filip, kaj tyn nasz maluśki rozum niy poradzi grajfnōńć, i łodkany jesce żŏdyn sie niy wrōciōł, i niy pedziŏł jak tam jes. I juzaś – jak we sztrofkach na napoczniyńciu – niy kŏżdy, i niy zawdy, i niy ciyngiym łō nich spōmino, przi tym cŏłkim tyraniu i fyrtaniu za tymi złotkōma, za tym coby dzieckōm mieć co do gymby wrajzić, coby łōnym wszyjske zachciŏłki zbajstlować, coby autok bōł gryfniyjszy, szykowniyjsze byli łachy, prziłodziynie abo srogsze pomiyszkanie sie lajstnōńć, przi tym cŏłkim utropiyniu ło robota dlŏ sia i dlŏ dziecek, ło cŏłke wywianowanie synka lebo dziołchy.
Nale jes taki dziyń, a tak po prŏwdzie dwa, we kerych czowiek musi sztopnōńć, musi zabrymzować i pomedikować ło inkszych, ło tych kerzi byli, a kerych ci już niy nastyknie wele nŏs – Wszyjskich Świyntych i Zaduszki.

_________________
Ojgyn z Pnioków