Idzie to tyż posuchać na
www.ojgyn.blog.onet.plSztyjc sam spōminōm naszygo jednygo srogigo Ślōnzŏka, szpasownego wigyjca i kocyndra Stanisława Ligonia wywołanygo Karlika ze Kocyndra. Ale niy ino Łōn sam sie szykowniście zapisŏł we naszyj historyji. Drugim takim, ło kerym werci sie sam ździebko połozprawiać je, a tak po prŏwdzie, to bōł tyski grof mianowany Til Sowizdrzŏł abo inakszij Dyl Ojlynszpigel. Wysznupŏłech we jednym naszym ślōnskim cajtōngu (a spomōg mie mōj miymiecki kamrat Peter K. Sczepanek) mocka gryfnistych gyszichtōw ło tym chopie i możno terŏzki deczko byda ło Niym gŏwyndziōł. Bo miarkujecie przecamć, co my Ślōnzŏki byli zawdy miyndzy kładzidłym a nakowōm. I ino nasz ślōnski śmiych i dobrŏ launa bōła łodpowiydziōm na procne losy tyj dziydziny a tyn szpas i humōr nigdy niy łopuszczŏł Dyla Ojlynszpigla.
Mianowŏł sie łōn Waldemar Niestrōj tela, co powszychnie mianowali go Waldemannym. Urodziōł sie we Leśnicy (Leschnitz) kole Anabergu we zabranyj miyszczańskij familiji i jako jedyn ze mało ftorych Ślōnzŏkōw, kerzy sie urodziyli na łostatku dziewiytnŏstygo wieka napocznōł sztudiyrować prawo, i to niy bele kaj, ino we cysŏrsko-krōlywskim Wiydniu. Nō ja, Wiydyń słynōł ze mocki kafyjōw, szynkōw, kaczmōw i restaurantōw, ftorych bōł Łōn czynstym byzuchantym. Możno tyż i skuli tego do łostatka sztudiyrowaniŏ niy dotwŏł.
I jŏ mu sie tam blank niy dziwuja. Bo znŏł pewnikiym i taki kafyj „Café Schrangl”, ftory bōł we małym budōnku (za blank starego piyrwyj rajn tam niy mōgli wlazować samotne baby, to możno i Waldemann mało kej tam wlazowŏł) na Tiefer Graben blank ci poblisku Dreifaltigkeitssäule, srogij kolōnny, kerŏ ustŏwiyli dlŏ upamiyntniyniŏ srogij i łoszkliwyj zarazy we Wiydniu. A szło ci tam, we tym ichniyjszym „menu” nŏjść moc roztomajtych maszkytōw: tortynsztikle Indianerkrapfen, Strudel mit Röster, Keisermelange (czŏrny kafyj ze żōłtkym i kapeckōm kōniaku), „gebackene Mäuse” (pieczōne myszy – ja, ja tak sie to mianowało), Bischofsbrot (take nasze zozworki), Krampus (figōrka dziobołka wypiykanego z ciŏsta chlybowygo), Kesierschmarren (szpliterki ze kyjzōm) Doboschnitten (tyż maszkytne szpliterki tela, co polywane karmylym), nō i wina: Grüner Veltliner abo tyż jesce Blauer Zweigelt. Nō i musiŏł być ku tymu kafyj „Kapuziner” ku ftōrymu dowali tyż jesce zawdy glaska abo zbōnuszek zimnyj wody. A możno tyż wlazowŏł do szumnyj „Grand Café” we dziylnicy Alsergrund kiej mōg deptać ło rozwidnioku, letko jesce bamōntny na nŏjważniyjszy we Wiydniu smyntŏrz Zentralfriedhof, kaj sōm pochowane take ludzie jak: Johannes Brahms i Franz Schubert, szałszpiler Curt Jürgens, Eduard, Josef i jesce łoba (Johann-łojciec i Johann-synek) Straussy. Pewnikym ale mōg tyż słyszeć taki fal, kery przitrefiōł we hotylu „Sacher” na Augustinerstrasse. Bōł to nŏjbarzij sztramski hotyl we dŏwniykszym Wiydniu. I rŏłzczasu kuzin cysŏrza, arcyksiōnża Otto wylŏz do hotylowygo antryju („westybulu”) i pokŏzŏł sie hormiji wiydyńskich mamzeli sagi jak turecki świynty ino ze deczkōm przi pŏsku i we madziarskij czŏpce ze fyjderpuszym na palicy. Jŏ tam gynał niy miarkuja ale mōg tyn nasz Waldemann nynać (pijyndzy przeca miŏł mocka) we cysŏrsko-krōlywskim hotylu „Imperial” przi Kärtner Ring 16 jak sie szło łod Schubertringu a kaj na ścianach pŏłno bōło malōnkōw, łobrŏzkōw łolyjnych Habsburgōw. A możno zahaltowŏł we takim maluśkim hotylu (miana już niy bocza) blank kole Franz-Joseph Bahnhof i jak kŏżdy czowiek, ftory przikwanckŏ sie do Wiydnia, miŏł rŏd wiydyński Prater ze jejigo srogōm gōndlōm. Fijakrym abo drozszkōm jechŏł se łod Ringu (Ringstraβe), łod kerego grōntowała sie, powstŏwała szyrokŏ i na isto moc szumnŏ hulica ze roztomajtymi stawiyniōma, dynkmalami, palastami, parkōma bez gryfnistŏ Ausstellungstraβe i Straβe des 1 Mai i Eduard-Lang-Weg na tyn możno nŏjstarszyjszy na świycie rōmelplac. Bo i tam je ci sporze roztomajtych kafyjōw, szynkōw, kaczmōw i czego tam jesce. Piyrszŏ gospoda wystawiyli tam już we 1603 roku. Zatym postawiyli ci tam roztomajte szpasowne tyjatry, kabaryty i kaspertyjatry. Łod takigo jednygo markotnygo błŏzna Hanswursta łod kerego wziyno sie miano rōmelplacu – „Wustelprater”. Wiela tyż musiŏł ło tym wigyjcu słyszeć, bo sōm przeca bōł kocyndrym cŏłkim pyskiym. Niy mōg tyż łobcyrklować, łōminōńć Grinzingu (to je po drōdze na Kahlenberg, ło czym jŏ już sam berŏł). Kejsik to bōła tako maluśkŏ dziydzina, ftōryj czyść prziniysło blank mode wino (Hauriger). I jŏ tyż miŏł festelnie rŏd te knajpecki na Grinzingu, a wielach jŏ tam tego modego wiyna wysłepŏł, niy byda sie sam asiōł. Prŏwdziwŏ „winiarnia”, wajnsztuba to Łōn tyż pewnikiym poradziōł zmiarkować, bo idzie jōm łozpoznać, poboczyć po tym, iże nad dźwiyrzami zawiyszōnŏ, przidziyrganŏ je asta sośnicy i tabulka ze takim napisym: "Ausg'steckt" („łozewrzite) i ino tam podŏwo sie richticzne wino wiydyńske włŏśnyj roboty. Te słōwecko „heurigen” jes tyż ku tymu mianym modego wina, nŏjnowszyjszygo rocznika słepanego zawdy (już ci tyż za czasōw wiydyńskij gyszichty Waldemanna) we srogi fajer 11 listopada. Coby już za tela ło tym niy berać i pypcia, smacyska niy robić, rzykna ino jesce, co niyważne eli to Weißburgunder, Blauer Zweigelt abo Riesling – wiydyńskie wiyno je zawdy galantne, i – jak mōndroki gŏdajōm – nŏjlepszij pornōńć, poprōbować je tam, skany łōne sie wandluje. Ino we Wiydniu! I musza wōm pedzieć, a ździebko sie na tym znōm, te wina mogōm konkurować z mozelskimi czy reńskimi winami. A już ichni Eiswein to je taki sōm dobry jak wszyjske kanadijske wina zbiyrane i presowane kej sōm jesce zamrōżōne.
Nō, i rzyknijcie mi ino, jak tyn tyski grof (ło tym mianie deczko niyskorzij) miŏł poradzić do łostatka sztudiyrować we tym Wiedniu? Nō, jak?
Nŏjprzodzij żōł we zabranyj familiji we Tychach ale pierōnym ci mu sie tam mierzło, a świat wŏbiōł uciechōma. Bōł ci panoczek Niesiestroj tego świata liplingym. Ludzie we Tychach, kerzy go jesce boczōm łopisujōm ci go tak: strzydniŏ srogi, ło galantnyj fresie, deczko siwych, ufrizowanych wosach, sztramski we sia, wyglōndŏł niy na miastowego chopa a barzij na grofskigo synka tym tuplym, iże sie sōm grofym mianowŏł. Zawdy tyż bōł galancie i szykownie łobleczōny. Nosiōł sie Waldemann richtich po pańsku, gowa bez lato garniyrowŏł frōpowym chelmiskiym jak hamerikōński szauszpiler Clarc Gable a bez zima łoblykŏł hut prōmp ze pariskich zalōnōw. Ku tymu łobuwŏł żōłte sztible. Te szykowniste szczewiki i cŏłke jejigo prziłodziynie to bōł muster dlŏ tyski byamtrōw, kerzy gawcyli na Waldemanna ze letkim łozbawiyniym ale sie starali brać przikłŏd ze łōnego pańskigo byciŏ. Chnetki tyż stŏł sie Waldemann lyjwym zalōnowym, i to niy ino ajuści we Tychach, ale we tych srogszych i szykowniyjszych miastach naobkoło, po łobiuch zajtach szweli, ftorŏ przebiygała za Mikołowym. Gŏdŏł szykowniście po polskimu jak Żeromski, po miymiecki nikiej Tomasz Mann, a po francusku chnet gynał jak Ymil Zola. Mōg ci tyż beztōż wkrōncać sie bez problymu we nŏjlepszyjszŏ kōmpanijo i balōwać za jejich pijōndze. Bo jejigo familijŏ blank niyrada łōżyła na takigo ci „syna marnotrawnego”, utratnego karlusa, ftory poradziōł mocka przetyrmanić.
Nocne balandrōwanie szyndzioła Waldemanna łodgrowali sie zawdy we nŏjszykowniyjszych katowskich restaurantach, kaczmach i szynkach. Problym ino bōł ze wrŏcaniym sie nazŏd do dōm do Tychōw. Nasz wigyjc bōł dyć anō jedzinym monej czowiekiym, ftory miŏł sōndowŏ szpera na jeżdżynie cugami. A to beztōż, co niy miŏł ci łōn zwyku lajstnōńć sie bileta, co wtynczŏs niy bōło tak ajnfach jak terŏzki. Coby wlyjźć na bansztajg trza bōło musowo mieć bilet. Ale tyn nasz kocynder nigdy takigo niy miŏł, miŏł atoli szykownistygo wilczura festelnie napolōnego na szafnerōw. Pies brōnczŏł, Waldemann go prōbowŏł uholkać, szafner sie dyrgotŏł i zawdy ci jakimsik szczysnym cufalym pōn i psiŏk przeszwarcowali sie bez te wyjńście na bansztajg.
Zatym juzaś rest łodgrowŏł sie rajn we cugu, kaj tyn łoklany pasażyr na gapã gniywnym, łozjarganym głōsym, kery niy poradziōł strŏwić prociwu, przezywŏł na szafnera, kery nagabowŏł go ło bilet, iże chnetki bydzie wyciepniynty ze roboty za dociyrność ku dostōjnikōm państwōwym (za kerego Waldemann miŏł rŏd sie podŏwać). Pŏrã razy tyn kōsztik mu sie udŏł, yntlich jednakowōż tyn ci łobciynżliwy pasażyr trefiŏł do gyrichtu, kaj łorzykli dlŏ niygo festelnŏ szpera na korzystani ze usugōw tamesznego PKP. Niy łoznaczô to dyć żysz, coby łōn łodrzyknōł sie po tym wszyjskim smykōw do Katowic. Wrŏcŏł tamstela do Tychōw roztomajtymi autokami. Sprzijaźliwych łōnych posiŏdŏczy poznŏwŏł we katowskich kaczmach i herbergach. Rōłzczasu we nocy zamiyrzŏł wrōcić do chałpy a tu ci jak na łostuda żŏdyn ze przigōdnych kōmpanōw nie miŏł automobilu. Waldemann wywōniŏł wartko, iże przi sōmsiydnim tiszu baluje dyrechtōr ślōnskigo ZOO. Napocznōł tyż głōśno łozprawiać spōłbiysiadnikōm, iże mŏ we chałpie dwie rzŏdke, jedzine we swojij zorcie małupice a skuli tego, co łōn niy ma fachman abo ekszpert, rŏd tōnio je skali. Dyrechtōr ZOO moc sie zainteresjyrōwŏł, ale chnetki tyż dowiedziŏł sie, iże eźli kce kupiźć te afy, to musi sie uzdać zarŏzki, bo łōn, tyn nasz miglanc cugym zarŏzki ło rozwidnioku musi wyciōngnōńć do Berlina. Dyrechtōr uzdŏł, wsiŏd za lynkiyra swojij DKW (dekawki jak tyn autok mianowali) i pojechali do kupy do Tychōw. Tu ci bōło jednakowōż sroge łoszydzynie dlŏ tego dyrechtōra, a to skuli tego, co tyn nasz wigyjc przedstawiōł mu swoja siostra i mamulka,i prawiōł, co ło tych afach gŏdŏł we restaurancie.
Inkszym razym – a wszyjsko to sie dziŏło we festelnie wtynczŏs wywołanym restaurancie „Monopol” kole katowskigo gōwnygo banhowu – poznŏł sie tyn nasz Waldi ze dyrechtōrōma nŏjważniyjszygo potyntata przemysłōwygo, a jako iże powrōt do Tychōw juzaś stanowiōł problym, dŏł do wymiarkowaniŏ skalynie jim pakytu akcjōw tyskigo brōwaru. Wrażyni sprawiŏł take, iże panoczki uwiyrzyli mu na słōwo i wypuściyli sie w drōga, coby we gabinycie dyrechtōra ksiōnżygo brōwaru przisztymplować stanowiynie. Portiyr, kej ino uwidziŏł takŏ sztramskŏ limuzina wpuściōł zarŏzki byzuchantōw na teryn brōwaru. Autok podjechŏł ku dyrechtōrskij wili. Waldemann wkludziōł swojich kōmpanōw do gabinytu, dŏł skŏzać, co idzie wydać polecynia słōżbie i poszŏł spać do swojij chałpy. Kej ino zjawiōł sie richticzny dyrechtōr, dugo ci niy poradziōł spokopić, co tyż te chopy robiōm we jejigo gabinycie.
Bali kej żŏdnego niy udało sie wykminić na podwieziynie autokiym, a taki cufal przidarzōł sie kajsik we 1937 r, wicman dŏwŏł se rada. Do kupy ze jednym wywołanym katowskim dochtorym i niy mynij wziyntym alwokatym uzdali, co wypuszczōm sie na ausflug. Skuli tego, co żŏdyn śnich niy miŏł autoka, wigyjc Waldemann urzōndziōł, iże zarŏzki sie taki autok lajstnie, nŏjlepszij mercydesa. Pokwanckali sie do nŏjbliższyjszygo „autosalonu”. Trza przeca skorzij kupiyniŏ taki autok wyprōbować. Chopy dugo smŏwiali sie eźli wykludzić sie możno do Krakowa abo możno, do Tarnowskich Gōr. Na łostatek stanōło jednakowōż na tym, iże pojadōm do Biylska. Jakōżby inakszij – bez Tychy. Kej przejyżdżali kole tyskigo brōwaru Waldemann dŏł do wymiakowaniŏ, coby duldnōńć jake piwo na kacynjamer, co przijynte łostało ze srogim uważowaniym. Wlejźli do „Parkowyj”, ftorŏ bōła nałōnczŏs szykownistōm i sztramskōm biyrsztubōm. Ōłber niy miŏł żŏdnych wōntpliwōści, iże za rechnōng zabuli ftosik inkszy, niźli stały bywalec, totyż ze rułōm filowŏł kej tyn Waldemann rzyknōł, co musi pōjńść do haźlika i jesce barzij, blank ajnfach polekuśku sie weknōł. Anwalter i dochtōr niy dosik, co musieli zabulić za łobsztalowane piwo, to jesce ku tymu wrŏcali nazŏd do Katowic cugym. Szofer ze tego autozalōnu niy miŏł przeca nŏjmyńszego zamiaru wiyź nazŏd tych „szwindlyrzy”.
Tyn nasz Waldi Niesiestroj – bogać tam – niy straciōł swojij frechowności wrōłz ze nastaniym we Tychach Trzecij Rzyszy. rzecy wszyjske poradziyli po miymiecku, ale bōł to lynzyk ajnfachowy, prolytarjacki. Łōn juzaś gŏdŏł jynzykiym szauszpilerskim. Napocznōł łozprawiać, iże ze wiydyńskich czasōw znŏ sie ze samiuśkim Adolfym – a prŏwdōm sztudiyrowŏł we tym ci samym czasie – i skrōny tego, forszlagowŏł familijōm piyrszych zawiyranych we heresztach powstańcōw ślōnskich, iże za szmiyrgelt powyciōngŏ, wysmukŏ jich ze gestapo. I richtik, prowdōm, dziynka łopowodze i frechowności, chocia bez kōnszachtōw, rōłz abo drugi mu sie udało. I tyn Waldemann yntlich żōł niy ino po pańsku, ale i miŏł mocka pijyndzy.
Ciynżke czasy prziszli na niygo wrōłz ze wydaniym zarzōndzyniŏ, iże wszyjske łobywatele Miymiec muszōm robić. Waldemann uznŏł , co śnim sie to blank niy kupluje – grofy przecamć robotōm sie niy gańbiōm. Tyski birgemajster, miyniōł jednakowōż blank inakszij i kŏzŏł szucmanōm przismycyć miyszkańca, coby łosobiście wrynczyć mu nakaz roboty. Wlademann łodpolōł szriftym do kancylaryji Führera, we ftorym zapewniŏł Adolfa, iże eźli mŏ wiyncyj takich jak tyski birgemajstrōw, wojna na zicher przegrŏ. Terŏzki po czasie gynał idzie ujzdrzić, iże takich birgemajstrōw jak tyn ze Tychōw musiało być mocka. Hitlerowskŏ kancylaryjŏ przikŏzała we łodpedzyniu, niy Waldmannowi, ale samtyjszymu łoddziałowi NSDAP, coby sie gynał przijzdrzało Waldmannowi. Chnetki tyż we Tychach powziyntŏ rozsōndek, decyzjŏ, coby izolyrōwać naparciucha łod społyczyństwa. To, jak miarkujecie, bōł rozsōndek – Auschwitz. I tukej życiowŏ cesta naszygo kocyndra mŏ swōj fajrant. I to gibcij niźli inkszych heresztantōw lagru śmiyrci.
Niy miarkuja eźli Waldi Niesiestroj trefiōł sie we tym lagrze ze mojim Fatrym Jorgym (wiela mi mōj Tatulek łozprawioł ło tym Auschwitz, ale ło tym chopie jakosik niy bocza) alech kajsik wysznupŏł, co tyn nasz tyski grof do łostatka niy straciōł kurażu, niy zapodziŏł swojij grofskij frechowności. Nałōnczŏs takigo ci lagrowego apylu, ichniego ferlyjzongu zrobiōł festelnŏ haja, breweryjŏ samymu Rudolfowi Hössowi. Twiyrdziōł, iże to je srogachne i fōłglowate szajsniyńcie sie i kej kōmandant niy kce, coby go przekludziyli na wschōdni frōnt, mŏ go na doczkaniu skuplować ze kancelaryjōm Rzeszy. Takij frechowności i sorōństwa we tym lagrze żŏdyn sie ani niy spodziŏł. Szef lagrowego kōmanda przerażōny, skamiyniały richtik zaglingŏł do Berlina. Żŏdyn tak po prŏwdzie niy miarkowŏł, co łōn usłyszŏł we suchŏwce, pewnikiym jednakowōż niy bōło to blank nic do śmiychu. A Waldemanna, Waldemara Niesiestroja chnetki zatrzaśli i je ci terŏzki jednōm ze milijōnōw łofiarōw Auschwitzu. Bōło to jakosik bez lato 1943 roka a miŏł ci łōn wtynczŏs szejśćdziesiōnt jedyn lŏt. Mōj Tatulek wylŏz łostatnigo siyrpnia 43 roku, ale to już je blank inkszŏ bŏjka i niy plac i czas na to, coby jōm terŏzki spōminać.
Jejigo styl życiŏ i usmolōno śmiyrć przyjńszli do lokalnyj legyndy. Tameszne Starki i Malulki jesce wiela, wiela lŏt po tyj łoszkliwyj wojnie łosprawiali ło tym tyskim grofie, ło tym Tilu Ojlynszpiglu (Dylu Sowizdrzale) i sztrofowali swojich synkōw i wnukōw, kej piyrszy rōłz we życiu przikwanckali sie ze jakigosik tam chacharstwa i nocnych smykōw:
– Ja, ja żyj tak jak Waldemann, to i fajrant, szlus bydziesz miŏł jak tyn tyski grof.
Nō ja, bōł to na isto richticzny Ślōnzŏk, nasz chop ze kwi a kostyrōw.
Zaloguj się
Zarejestruj się
FAQ
Szukaj
